Opat Suger

Suger (ur. ok. 1081, zm. 13 stycznia 1151) – urodzony w zubożałej rodzinie francuski kronikarz i historyk, opat (benedyktyn ) i prawdopodobnie autor projektu bazyliki Saint-Denis.

Cieszył się przyjaźnią i zaufaniem zarówno Ludwika VI jak i Ludwika VII. Doradzał królom w sprawach taktyki postępowania z buntami mieszczan, był zwolennikiem umacniania władzy królewskiej poprzez pozyskiwanie wsparcia mieszczan, wrogiem rycerzy-rozbójników. Współautor reformy sądowniczej we Francji - w celu wzmocnienia władzy królewskiej nadał.

Jako opat Saint-Denis, Suger przyczynił się do wzrostu znaczenia i bogactwa opactwa. Za jego rządów wzniesiono obecny budynek bazyliki, jeden z pierwszych przykładów nowego stylu w architekturze – gotyku.

Zostawił szereg dzieł kronikarskich. Jego dzieła inspirowały następców, zakonnych autorów szeregu półoficjalnych średniowiecznych kronik francuskich.

Na podstawie Wikipedii

Imperium Romanum

Imperium Romanum, imperium rzymskie, termin określający całość terytorialną i administracyjną starożytnego państwa Rzymskiego.

Chronologia:

Republika rzymska – 509 BC – 27 AD (od upadku króla Tarkwiniusza Pysznego do przyjęcia tytułu "augustus" przez Oktawiana) państwo w starożytnym Rzymie, które rozwinęło się z niewielkiego, monarchicznego państwa-miasta Lacjum w środkowej części Półwyspu Apenińskiego. Czasami za datę końca Republiki przyjmuje się też triumfalne przybycie Oktawiana Augusta do Rzymu po ostatecznym zwycięstwie nad Antoniuszem.

Pryncypat - od 27 roku p.n.e. do schyłku III wiek - Oktawian przyjmuje tytuł „augustus” (wywyższony przez bogów).

Przy pozorach zachowania instytucji republikańskich Cesarz skupił pełnię władzy. Był princepsem, „pierwszym obywatelem republiki”, piastującym jednocześnie funkcje imperatora, przywódcy senatu, prokonsula zarządzającego 18 prowincjami, najwyższego kapłana, trybuna ludowego i cenzora ustalającego listy senatorów. Pryncypat nie był dziedziczny, ale władca miał możliwość wyznaczenia swego następcy. Pryncypat trwał w Rzymie aż do rządów Dioklecjana.

tło historyczne:

Cesarstwo Rzymskie (różowy kolor),
Królestwo Palmyry (zółty kolor)
Cesarstwo galijskie (zielony kolor)
w 271 roku n.e.
Wojwoj: Map of Ancient Rome 271 AD.svg
[CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons

W 213 r. wszyscy wolni mieszkańcy imperium otrzymali obywatelstwo rzymskie.

Kryzys III wieku > [Wikipedia] – szereg wydarzeń politycznych, militarnych, gospodarczych, i społecznych w dziejach Cesarstwa Rzymskiego, które miały miejsce między zamordowaniem cesarza Aleksandra Sewera w roku 235 a objęciem władzy przez Dioklecjana w roku 284.

Historycy nazywają ten okres "wiekiem anarchii"; "okresem przejściowym", "epoką żołnierzy-cesarzy" i "monarchią wojskową"[1].

Był efektem najazdów barbarzyńców (plemion germańskich i armii perskiej), a przejawiał się destabilizacją polityczna - szybko następującymi po sobie zmianami cesarzy, od Sewera poczynając. Większość z nich dochodziła do władzy drogą wojskowych przewrotów, utrzymywała władzę przez kilka miesięcy i ginęła często z rąk własnych żołnierzy w trakcie kolejnego przewrotu. W sumie w latach 235-284 co najmniej 51 osób otrzymało, prawomocnie lub nie, tytuł cesarza.[2] Częste zmiany na tronie prowadziły do walk wewnętrznych i wojen domowych. Konieczność prowadzenia bezustannej wojny (na wielu frontach) zmuszała cesarzy do nadmiernego rozbudowania armii (i przekupywania żołnierzy), której kosztu gospodarka rzymska nie była w stanie udźwignąć. Duże podatki i "psucie monety" (duża domieszkę metali nieszlachetnych) doprowadziło do hiperinflacji. Problem próbowano opanować systemem nakazowym, instytucje podatkowe preferowały podatki w produktach, gospodarka cesarstwa powróciła gospodarki towarowej (wymiennej). Lekarstwem na tę sytuację było wprowadzenie nowego ustroju, dominatu.

Dominat - od IV do 476 roku. Dioklecjan przyjmując tytuł dominus et deus (pan i bóg) posiadał władzę absolutną. Senat pełnił rolę doradczą. Cesarz wprowadził rządy, nazwane tetrarchią (rządy czterech, czwórwładza), która polegała na tym, iż Imperium rządzi dwóch augustów, oni natomiast mianują swoich zastępców zwanych cezarami, po 20. latach sprawowania władzy, powinni zrzec się tytułu augusta na rzecz swojego zastępcy, który po kolejnych 20. latach powinien zrzec się władzy na rzecz swego cezara itd. System tetrarchii nie utrzymał się, a jego ostatecznym końcem było przejęcie władzy przez Konstantyna Wielkiego.

• W 313 r. Konstantyn Wielki przyznał chrześcijanom wolność wyznania i równouprawnienie z religią oficjalną.
• W 395 r. (po śmierci Teodozjusza I) nastąpił podział państwa na Cesarstwo Wschodnie (ze stolicą w Konstantynopolu) [Wikipedia] i Cesarstwo Zachodnie (ze stolicą w Rzymie) [Wikipedia

W 476 r. - Upadek Cesarstwa Rzymskiego. Odoaker wódz rzymski stanął na czele spisku wojska, został obwołany królem barbarzyńskich oddziałów zbrojnych w Italii. Zdetronizował ostatniego cesarza zachodniorzymskiego Romulusa Augustulusa.

• W 476 r. Powstało państwo Odoakra (Królestwo Italii, łac. Regnum Italiæ ) [Wikipedia] – na terenie dawnej rzymskiej prowincji Italii. Oprócz niej obejmowało również ziemie dawnych rzymskich prowincji: Ilirii, Noricum, Recji. Odoaker zachował całą rzymską armię i administrację. Stosowano także nadal rzymskie prawo.
• W 480 Odoakr odesłał insygnia cesarskie do Konstantynopola, cesarzowi Zenonowi na znak, że czuje się zależny od władzy cesarzy wschodniorzymskich. W zamian zażądał przyznania mu tytułu patrycjusza, który był podstawą do formalnego sprawowania władzy w Italii.
• 489 - Cesarza Zenona, zaniepokojony sukcesami militarnymi Odoakra zachęcił króla Ostrogotów Teodoryka do zaatakowania Italii. Po przegranej bitwie w wyniku zawartego porozumienia obaj wodzowie mieli sprawować władzę wspólnie. Podczas uroczystej uczty Odoakr i jego bliscy zostali zamordowani. Całość terytorium państwa weszła w skład państwa Ostrogotów.

Przypisy:

[1] A. Cameron Późne cesarstwo rzymskie ISBN 83-7469-163-8 str. 12. i n.

[2] John Drinkwater: Maximinus to Diocletian and the 'crisis'. W: The Cambridge Ancient History: The Crisis of Empire, A.D. 193-337. Alan K. Bowman (red.), Peter Garnsey (red.), Averil Cameron (red.). T. XII. Cambridge University Press, 2005, s. 28. ISBN 978-0-521-30199-2. (ang.)

Bibliografia:

• Józef Andrzej Gierowski: Historia Włoch. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986, s. 26. ISBN 83-04-01943-4.
• Praca zbiorowa, Historia powszechna Tom 7 Od upadku cesarstwa rzymskiego do ekspansji islamu. Karol Wielki, Mediaset Group SA, 2007, ss. 42-43, ISBN 978-84-9819-814-0
• Marek Wilczyński, Germanie w służbie zachodniorzymskiej w V w. n.e. Studium historyczno-prosopograficzne, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001., ISBN 83-7271-059-7
• Herwig Wolfram, Historia Gotów, przeł. Renata Darda-Staab, Irena Dębek, Krystyna Berger, z serii: „Narody i Cywilizacje”, Dom Wydawniczy Bellona, Wydawnictwo MARABUT, Warszawa-Gdańsk 2003.
• Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, pod red. P. Iwaszkiewicz, W. Łoś, M. Stępień, Warszawa 1998.

Bizancjum - historia

313 Edykt mediolański, nazwa proklamacji zapewniającej swobodę religijną m.in. chrześcijanom, zainicjowana przez cesarza Konstantyna Wielkiego i cesarza Licyniusza w 313 w Mediolanie. Wynik zwycięstwa Konstantyna nad Maksencjuszem przy Moście Mulwijskim 28 października 312.
Edykt gwarantował chrześcijanom pełną wolność religijną (zakończenie prześladowań), zezwalał na przejście na chrześcijaństwo dotychczasowych wyznawców religii rzymskiej oraz zwracał Kościołowi wszystkie skonfiskowane świątynie i posiadłości. W tym samym roku edykt zaczął obowiązywać również na Wschodzie.

476 - upadło cesarstwo zachodnio-rzymskie. Rok ten jest jedną z kilku propozycji umownej granicy między starożytnością i średniowieczem. Z resztek cesarstwa (Italia kontynentalna, Słowenia, Austria) Odoaker stworzył swoje własne państwo pod zwierzchnością Bizancjum. Z Italii usunęli go dopiero Ostrogoci (lata 489-493).

Chronologia:

Podział imperium rzymskiego po śmierci Teodozjusza I w roku 395, w tle widoczne współczesne granice państw.
Theodosius I's empire” autorstwa Geuiwogbil  at the English language Wikipedia. Licencja CC BY-SA 3.0

Święte Cesarstwo Rzymskie

Święte Cesarstwo Rzymskie

Święte Cesarstwo Rzymskie (łac. Sacrum Romanum Imperium lub Sacrum Imperium Romanum (S.I.R.) od 1254, niem. Heiliges Römisches Reich, potocznie (od 1441) łac. Sacrum Romanum Imperium Nationis Germanicae) – państwo, które było kontynuacją cesarstwa zachodniorzymskiego. Składało się formalnie z rdzenia, którym było Królestwo Niemieckie oraz z równoprawnych mu formalnie Królestwa Włoch (de facto do 1648) i Królestwa Burgundii (od 1032, de facto do 1378).

W 800 roku król Franków Karol Wielki został w Rzymie koronowany przez papieża na cesarza. Odtąd Karolingowie, dążąc do uniwersalnej władzy nad całą Europą Zachodnią, używali tytułu cesarza rzymskiego.
Ale od czasów Ottona I również większość władców niemieckich zaczęła używać tego tytułu.
W 1806 roku, po bitwie pod Austerlitz, Franciszek II Habsburg został przymuszony przez Francuzów do rozwiązania Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i zrzeczenia się godności cesarza. [1]

Posługiwano się tą nazwą w odniesieniu do terytorium podlegającego monarchom używającym tytułu „cesarza rzymskiego” i miała ona oznaczać instytucjonalną oraz ideową ciągłość pomiędzy uniwersalnym i chrześcijańskim cesarstwem rzymskim epoki późnego antyku a godnością cesarską udzieloną przez papieża najpierw Karolingom, królom Franków, a potem władcom Niemiec, Ludolfingom. W 1157 pojawiła się w piśmiennictwie niemieckim formuła „Święte Cesarstwo”, natomiast fraza „Święte Cesarstwo Rzymskie” jeszcze później, w 1254. Król niemiecki miał być jednocześnie królem Italii (jako następca Ostrogotów i Longobardów) i uniwersalnym cesarzem rzymskim dla łacińskiego Zachodu, rówieśnikiem i odpowiednikiem bizantyńskiego cesarza dla greckiego Wschodu.

TABELA CZASY na HYPERHISTORY.COM
licencja i źródło mapy: Holy_Roman_Empire_1000_map-fr.svg: Sémhur derivative work: Furfur [CC BY-SA 3.0]
[1] Polskie Radio; dostęp 11.11.2015

Dynastia Ottońska 962-1024

Ludolfingowie (niem. Liudolfinger), inne nazwy: dynastia ottońska, dynastia saska - dynastia władców Niemiec w latach 866-1024 i cesarzy, panujących w Świętym Cesarstwie Rzymskim w latach 962-1024. [W]

Ambicją Ottona I Wielkiego oraz jego następców, Ottona II i Ottona III, było jak wyżej wspomniano podporządkowanie sobie całego chrześcijańskiego (łacińskiego) świata w ramach uniwersalistycznego cesarstwa. 

Imperium Franków

Państwo frankijskie (łac. Regnum Francorum) – początkowo plemienne państwo Franków, następnie jedno z najsilniejszych państw we wczesnośredniowiecznej Europie. W 800 roku na jego bazie utworzone zostało odnowione Cesarstwo Karola I Wielkiego.

Frankowie, lud pochodzenia germańskiego (w jego skład wchodziły różne szczepy m.in. Cherusci, Ripuarii i Salii), zamieszkujący tereny środkowego i dolnego Renu. Początkowo sprzymierzony z Rzymem w walce przeciwko Hunom.

Renesans Karoliński

Renesans Karoliński – obejmował panowanie Karola Wielkiego, Ludwika I Pobożnego, Lotara I, Karola II Łysego i Karola III i okres ok. stu lat 780-880. [800-888]

Program epoki określiły dwa dokumenty Karola Wielkiego: Epistola de litteris colendis (784/85 - list do opata Baugulfa z Fuldy zredagowany przez Alkuina?) i Admonitio generalis (789). [1]

W celu przeprowadzenia reform szkolnych i innych zamierzeń oświatowych Karol Wielki sprowadził na dwór w Akwizgranie uczonych z odległych krajów Byli to m.in.: Alkuin, anglosaksoński mnich z Yorku, wizygocki biskup orleanu Theodulf, autor Libri Carolini, benedyktyński mnich z Monte Cassino Paweł Diakon, autor Historii Longobardów, poeta i gramatyk Piotr z Pizy, teolog z Akwilei Paweł II, poeta i dyplomata św. Angilbert, frankijski uczony Einhard, autor biografii Vita Karoli Magni, czy Waldo, opat z Reichenau.

Sztuka ottońska 919-1126

Zanim wykształci się styl romański czyli pierwszy, uniwersalny styl obejmujący całą Europę nastąpi renesans idei antyku. Przejawi się w tzw. Renesansie Karolińskim, a później Renesansie Ottońskim. Imperium Karolińskie i Cesarstwo Ottońskie będą udaną próbą odbudowy Cesarstwa Zachodniego.

Karol Wielki sprawił, że nastąpiło Odnowienie Cesarstwa Rzymskiego (Renovatio Imperi Romani > Święte Cesarstwo Rzymskie). Koronowany na cesarza (AD 800) czerpał z dziedzictwa czasów Konstantyna Wielkiego (1 połowa IV wieku) i jego chrześcijańskich następców. Sztuka nawiązywała do form antycznych. 

Renesans Ottoński obejmuje okres panowania dynastii ottońskiej (919-1024) na terenie cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, odrodzenie Cesarstwa Zachodniego. W zetknięciu z tradycją miejscową i bizantyjską formy zapożyczone z antyku ulegają artystycznemu przetworzeniu. Głównymi ośrodkami są Hildesheim (kościół  św. Michała), Reichenau, Kolonia. Ottonowi III przyświecała idea Europy z jednym cesarzem reprezentującym władców poszczególnych państw. 

Sztuka karolińska i ottońska dokonały syntezy dziedzictwa artystycznego. Wypracowano wzorce, które rozwinie sztuka romańska i gotycka.

Rzemiosło artystyczne Karolingów

W okresie panowania Karola Wielkiego nastąpił rozwój rzemiosła artystycznego. Rozwijało się złotnictwo, jubilerstwo, introligatorstwo, kowalstwo i stolarstwo artystyczne, snycerstwo, płatnerstwo i mieczownictwo, pojawiały się pierwsze witraże.
Wytwarzano kunsztownie zdobione przedmioty liturgiczne (krzyże, relikwiarze, kielichy), przedmioty codziennego użytku (biżuteria, naczynia, pojemniki, skrzynie, kasety, lustra itp) broń (miecze, zbroje) wzbogacano detale architektoniczne (balustrady, drzwi, portale).

Złoty Kodeks z St. Emmeram | 870

Złoty Kodeks z St. Emmeram – iluminowany łaciński ewangeliarz z IX wieku (870). Powstał w kręgu karolińskiej sztuki dworskiej. Ewangeliarz został sporządzony dla króla Karola Łysego, którego portret umieszczono na karcie 5v. ILUSTRACJE

Władca przedstawiony jest na tronie, błogosławiony z nieba ręką Boga. Otacza go dwóch aniołów, dwóch zbrojnych mężczyzn oraz dwie alegoryczne postaci kobiece z rogami obfitości, symbolizujące Francię i Gothię. 

Księgę wykonali skrybowie Beringar i Liuthard. Manuskrypt ma wymiary 420×330 mm (126 pergaminowych kart in folio). Jest napisany złotą uncjałą w dwóch kolumnach. Księgę zdobią  miniatury, przedstawiające m.in. Adorację Baranka, Chrystusa w chwale i wizerunki czterech ewangelistów. Iluminacje ewangeliarza wywarły wpływ na twórczość okresu ottońskiego, wzorowane są na nich szczególnie miniatury w Sakramentarzu Henryka II.

Księga zachowała się w oryginalnej oprawie, wykonanej z drewna pokrytego złotem, wysadzanej perłami i kamieniami szlachetnymi. W centralnej części przedstawiono wizerunek tronującego Chrystusa, umieszczony w ramce o kształcie krzyża z kamieni szlachetnych. Otaczają go reliefy przedstawiające czterech ewangelistów oraz cztery sceny ewangeliczne: kobieta cudzołożna, wypędzenie przekupniów ze Świątyni, uzdrowienie ślepca i uzdrowienie trędowatego.

Zgodnie ze źródłami XI-wiecznymi kodeks był własnością króla wschodniofrankijskiego Arnulfa z Karyntii, który w 893 roku podarował go klasztorowi św. Emmerama w Ratyzbonie. Pod koniec X wieku manuskrypt został odrestaurowany na polecenie opata Ramwolda, którego uwieczniono na pierwotnie pustej karcie 1v. Po sekularyzacji klasztoru księga trafiła w 1811 roku do zbiorów Bayerische Staatsbibliothek.

Obecnie znajduje się w zbiorach Bayerische Staatsbibliothek w Monachium (sygnatura Clm 14000).

źródło: Wikipedia

Ewangeliarz z Lorsch | 810

Ewangeliarz z Lorsch (łac. Codex Aureus Laureshamensis), zwany również Złotym Kodeksem z Lorsch – średniowieczna bogato iluminowana księga liturgiczna powstała w ok. 810 r. na dworze Karola Wielkiego. Początkowo znajdowała się w zbiorach biblioteki klasztoru w Lorsch, od XVI wieku należała do kolekcji Bibliotheca Palatina. Obecnie ewangeliarz z Lorsch jest podzielony na części, które znajdują się w Bibliotece Watykańskiej oraz Muzeach Watykańskich w Rzymie, w Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie oraz w bibliotece Batthyaneum w Alba Julia w Rumunii.

Okładka ewangeliarza została wykonana z modnej w tamtym czasie kości słoniowej. 

Szkoła w Tours | miniatorstwo Karolingów | IX w.

W 789 r Karol Wielki przyjął na służbę Alkuina, uczynił go zwierzchnikiem studiów na swoim dworze. Alkuin (a potem jego następcy ) przewodził seminariom, dysputom i wykładom, które odbywały się na dworze władcy. W 796 roku Karol Wielki obdarował Alkuina opactwem św. Marcina w Tours. Alkuin założył tam szkolę. Był to okres kiedy powstawało wiele szkół i ośrodków umysłowych Cesarstwa we Francji m.in szkoły: w Tours, Orleanie, Reims, Corbi i Chartres i Fuldzie. [1]

Kodeksy, które powstawały w Tours były duże, dekorowane pasami scen. Zrezygnowano z realizmu na rzecz uproszczenia formy i potoczystości opowiadań. Wykorzystanie znaku podkreślało spójność narracji. Pojawia się miniatura inicjałowa (inicjał staje się obrazkiem, sceną, a nie ornamentem).

Z Tours związana jest Biblia Moutier-Grandval (840) oraz Biblia Karola Łysego (Biblia Viviana) (843-851).

Biblia od Moutier-Grandval została napisana i ozdobiona iluminacjami między 820 a 843 rokiem. Była wykonana przez mnichów z opactwa Świętego Marcina z Tours, we Francji, w ​​okresie panowania Ludwika Pobożnego, syna Karola Wielkiego. Biblia ma 53 cm wysokości i 40 cm szerokości. Tekst został napisany ręcznie przez co najmniej 24 kopistów. Zachowało się 449 arkuszy pergaminu (898 stron). Język łaciński. Tom zawiera Stary Testament i Nowy Testament. [2]

La Bible de Moutier-Grandval a été écrite et décorée d'enluminures par les moines de l'abbaye de Saint-Martin de Tours, en France, sous le règne de Louis le Pieux, fils de Charlemagne, entre 820 et 843.

Biblia Viviana - zwana też Pierwszą Biblią Karola Łysego (fr. Première bible de Charles le Chauve) została wykonana ok. 845-846 roku przez mnichów w skryptorium klasztoru Saint-Martin w Tours. Biblia ma wymiary 49,5 na 34,5 cm i zawiera 423 welinowe strony. Jest bogato iluminowana w kolorach purpury, złota i srebra.  Posiada 8 całostronicowych miniatur W 846 roku została ofiarowana Karolowi Łysemu przez hrabiego Viviana (Bibiana), świeckiego opata Saint-Martin w Tours, w podzięce za potwierdzenie przywilejów w 845 roku.

Pozioma kompozycja pasowa, sugerująca głębię i przestrzeń, nawiązuje do malarstwa starożytnego. Biblia Viviana znajduje się w Bibliothèque nationale de France (BnF). [3]

[1] Ks. Jacek Grzybowski, SZKOŁA PAŁACOWA KAROLA WIELKIEGO - INTELEKTUALNA WIOSNA ŚREDNIOWIECZNEJ FILOZOFII s.267
[2] La Bible Moutier-Grandval
[3] Wikipedia

Psałterz utrechcki | 816-834 | Szkoła Reims

Psałterz utrechcki – iluminowany manuskrypt powstały na początku IX wieku, zawierający łaciński psałterz. Jego nazwa pochodzi od miejsca przechowywania w bibliotece Uniwersytetu Utrechckiego (sygnatura MS. 32).

[816 - 834] Szkoła z Reims, opactwo benedyktynów w Hautvillers [założyciel Ebon]. 

Tekst pisany kapitałą i ułożony w trzech kolumnach, ilustrowany rysunkami wykonanymi tuszem, delikatną kreską. Manuskrypt wywarł wpływ na iluminatorstwo książkowe czasów Karola Łysego. 

Losy manuskryptu: około 1000 roku księga znalazła się w Anglii jako własność katedry w Canterbury. Po związanej z reformą anglikańską sekularyzacją dóbr kościelnych manuskrypt trafił do prywatnych zbiorów sir Roberta Cottona (1571-1631), od którego nabył ją Thomas Howard, earl Arundel (1585-1646). Howard zabrał księgę do Niderlandów. Tam trafiła w ręce Willema de Riddera, który w 1716 roku podarował ją uniwersytetowi w Utrechcie. W roku 2015 psałterz został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata.

psałterz > zbiór 150 psalmów Starego Testamentu wydany oddzielnie, niekiedy specjalnie ułożony do użytku liturgicznego a. dewocyjnego w judaizmie a. chrześcijaństwie. 

Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, pierwsze wydanie w Internecie

Ewangeliarz Ebbona | Szkoła Reims | IX

Sw. Marek, Ewangeliarz Ebbona

Ewangeliarz Ebbona to jeden z najciekawszych manuskryptów Karolińskich. Powstał ok 820 r. w benedyktyńskim opactwie w Hautvilles, niedaleko Reims. Był przeznaczony dla arcybiskupa Reims, czynnego w latach 816-35. Przyjmuje się, że był darem od Piotra, opata Hautvillers. Rękopis rozpoczyna wiersz pochwalny, adresowany do arcybiskupa (księga nigdy nie dotarła do adresata – prawdopodobnie pracę przerwano, kiedy Ebbon został usunięty z urzędu w 835 roku).

W miniaturach kręgu artystycznego Reims można odnaleźć wpływy antycznego malarstwa hellenistycznego oraz cesarskiej szkoły miniatorskiej. ILUSTRACJE

Szkoła Reims - miniatorstwo Karolingów | IX w

Ewangeliarz Ebbona

Terminem „Szkoła Reims” („l’Ecole de Reims” ) określa się szkołę miniatorską działającą we Francji w IX w. na terenie archidiecezji Reims. Jej rozwój przypada na okres po śmierci Karola Wielkiego, kiedy to nastąpił powolny upadek stołecznej roli Akwizgranu oraz skupionej wokół niego dworskiej szkoły malarstwa miniaturowego.

„Szkoła Reims” powstała w I ćwierci IX w. z inicjatywy Ebbona, arcybiskupa Reims, pełniącego swoją funkcję w l. 816-835. Zlecił on wykonanie Ewangeliarza Ebbona, zwanego też Ewangeliarzem z Hautvillers, uznanego za jedno z najważniejszych dzieł tej szkoły. W kręgu szkoły Reims powstały jeszcze inne manuskrypty takie jak Psałterz Utrechcki, Filologius z Bern, Ewangeliarz z Loisel oraz fragmenty Ewangeliarza z Koblencji. Działalność „Szkoły Reims” była kontynuowana także po odsunięciu Ebbona, za rządów kolejnego arcybiskupa Reims Hincmara w l. 845-882. Wówczas powstał Ewangeliarz Św. Teodoryka (l’Evangile de Saint-Thierry), odpisy De Trinitate Hilarego z Poitiers, pism Terencjusza, Prudencjusza oraz kopia Libri Carolini.

Manuskrypty karolińskie

Szkoła Tours
Biblia Moutier-Grandval
Cykl Adama i Ewy, 840

Historia manuskryptu sięga aż do starożytności, ale dopiero kiedy kodeks na dobre zastąpił zwoje (od ok. IV w.) w czasach panowania Karolingów nastąpił rozkwit malarstwa miniaturowego. Księgi wykonywano różnymi technikami. W okresie wczesnoromańskim powstawały bardzo efektowne i bogate manuskrypty:
kodeksy purpurowe (codex purpureus) – rękopisy spisane (płynnym srebrem lub złotem = zawiesiną złotego/srebrnego proszku w spoiwie > chryzografia) na pergaminie nasączonym purpurą. Połysk uzyskiwano polerując złoto agatem. Przykłady: Ewangeliarz Godeskalka VIII, Srebrna Biblia.
kodeksy złote (codex aureus) – pisane złotymi i srebrnymi literami - Złoty Kodeks z Echternach XI, Ewangeliarz z Lorsch 810.
kodeksy srebrne (codex argentus) – kodeksy pisane i dekorowane srebrem. Srebrna Biblia - pochodzący z VI wieku, pisany srebrnym tuszem, kodeks purpurowy, zawierający tekst czterech Ewangelii w języku gockim, najstarszy tekst germański.

W manuskryptach karolińskich widać silny wpływ sztuki bizantyjskiej, antyku oraz sztuki irlandzkiej (ornamentyka). W zależności od szkoły różnią się formą. Wiele z miniatur posługiwało się iluzjonizmem. Za panowania Karolingów nastąpiła transformacja ikonografii.  W manuskryptach tego okresu pojawiają się przedstawienia o treści chrześcijańskiej w ujęciu ikonicznym, figuratywnym ale i syntetycznym. „Biblia” [wprowadza] nowe sposoby przedstawiania problemów teologicznych w państwie ukształtowanym na nowych fundamentach. Oprócz całostronicowych ilustracji pojawiły się bogato dekorowane inicjały.

Narzędzia kopisty: pióra, pumeks, kreda, rożki służące jako kałamarze, atrament czarny i czerwony, nóż do cięcia skór, brzytwa do wyrównywania nierówności i dzielenia na stronice, ostre narzędzie do punktowania przed kreśleniem linii pionowych, deseczka do polerowania, tabliczki z woskiem do zapisków, rysik, pilniczki do ostrzenia piór, kamień do rozrabiania farb. Atrament początkowo wyrabiano z soku kapuścianego, siarczanu miedzi i galasówek długo gotowanych z gumą arabską i piwem lub winem.

Iluminator zwykle najpierw robił rysunek piórkiem, później nakładał złoto i srebro, a na końcu pozostałe kolory. Z czasem, zamiast płaskiego nakładania płatków metalu na kartę, zaczęto stosować podkład gipsowy. Dawało to wspaniały efekt mieniącego się złota. Iluminacje wykonywano zazwyczaj kryjącymi farbami wodnymi, gwaszem, technikami malarskimi lub rysunkowymi, za pomocą srebrnego sztyftu i cienkich pędzli.

Główne skryptoria tamtego czasu znajdowały się w Akwizgranie (szkoła pałacowa Karola Wielkiego), Trewirze, Fuldzie, Reims, Tours i Metz. Szkoły te wytworzyły własne style, w różnym stopniu odwołujące się sztuki innych oraz artystyczną ekspresją. Badacze wyodrębniają dwie grupy manuskryptów, które powstały w Akwizgranie. Jest to: Grupa Ady (od słów Ada ancilia dei) – Ewangeliarz Godescalca (781-783) i Ewangeliarz St Medard de Soissons (800) oraz Grupa Ewangeliarza Koronacyjnego, czyli Ewangeliarz Koronacyjny (VIII w.), Ewangeliarz z Akwizgranu (IX w.) i Ewangeliarz z Lorch (778–820). W skryptorium w Reims, któremu patronował arcybiskup Ebbon, powstał Ewangeliarz Ebbona (816–835) i Psałterz Utrechcki (IX w.). Z Tours pochodzi Biblia Mountier Grandval (840) oraz Biblia Karola Łysego (Biblia Viviana) (843-851). A z Metz Sakramentarz Drogona (842). Schyłkowymi dziełami iluminatorstwa karolińskiego są Codex Aureus z St Emmeram (860-880) i Psałterz Folcharda.

Ilustracje
źródło:
Łowcy Sosrębów, Iluminatorstwo karolińskie i ottońskie; data dostępu 5.11.2015
Art Histery, Miniatury karolińskie i ottońskie; data dostępu 5.11.2015
GRAŻYNA SZYMCZAK, MARZENA WLAZŁOWICZ-PIETRAS, KSIĄŻKA W ŚREDNIOWIECZU; data dostępu 5.11.2015

Cesarstwo Rzymskie i Bizancjum - mapy

Bóg Pasterz > Hermes > Chrystus Dobry Pasterz

Bóg pasterz [Hermes] 280-290, marmur, 

Późne Cesarstwo Rzymskie

Muzeum Sztuki w Cleveland

Przedstawienie to nawiązuje do znanych ze sztuki klasycznej wyobrażeń Hermesa. W antyku pasterza ukazywano jako młodzieńca bez brody niosącego owcę na ramionach. Ubrany w krótka tunikę bez rękawów, w lekkim kontrapoście personifikuje cnoty humanitas, czyli "to co najlepsze". 

Z przedstawieniami pasterzy niosących zwierzęta spotykamy się już w sztuce starożytnego bliskiego wschodu; w wersji hetyckiej pasterz niósł zwierzę na swoich ramionach i właśnie to wyobrażenie zostało przeniesione na grunt grecki, dając podstawę wizerunkowi Hermesa o przydomku kriophoros, czyli niosący barana.[1]

W ikonografii chrześcijańskiej (od ok. III w.) jednym z najstarszych przedstawień Jezusa Chrystusa jest Chrystus Dobry Pasterz - ukazany w sposób nawiązujący do przedstawień Hermesa. 

[1] - Wojciech Nadobnik, Ego sum Pastor Bonus. Symbol Dobrego Pasterza we wczesnym chrześcijaństwie.

Chrystus jako Helios, mozaika w Mauzoleum Juliuszy w Rzymie.

Bazylika Św. Piotra w Rzymie - sklepienie mauzoleum Juliuszy [Mauzoleum M] pod bazyliką św. Piotra, Watykan (pocz. IV wieku).

Wyobrażenie Jezusa pod postacią Orfeusza czy Heliosa-Słońca (na podstawie tekstu Zach 6, 12: „Oto mąż, Wschód imię jego”) - Encyklopedia PWN

W dziejach sztuki wczesnochrześcijańskiej wydzielić można dwa okresy, data uznania chrześcijaństwa za religię państwową, na mocy edyktu mediolańskiego w 313. Swoje znaczenie miało również przeniesienie w 330 stolicy do Bizancjum, które nazwano Konstantynopolem i stając się pierwszym nowym Rzymem w dziejach świata. W okresie pierwszym, który można nazwać katakumbowym, chrześcijaństwo pozostawało w ukryciu, jego sztuka była związana głównie z ideą życia pozagrobowego. Zmarłych grzebano w podziemnych cmentarzach (katakumby), umieszczając ciała w prostych wnękach (loculi) zakrywanych kamiennymi płytami z inskrypcjami i monogramami, bądź w arcosoliach zamkniętych od góry odcinkiem koła, stosowanych z reguły w obszerniejszych komorach grobowych (cubicula). Doczesne szczątki zamożniejszych lub bardziej wybitnych członków gminy spoczywały w rzeźbionych sarkofagach marmurowych. Najważniejsze zespoły katakumb zachowały się w Rzymie (m.in. Domitylii, św. Kaliksta, ss. Piotra i Marcelina), Neapolu oraz na Sycylii i Sardynii. Sufity i ściany komór grobowych zdobiono malowidłami w technice fresku ukazującymi zarówno symbole (ryby, ptaki, winne grona, kotwice), wyobrażenia orantów i Dobrego Pasterza oraz motywy zapożyczone z mitologii antycznej (Orfeusz, Eros, Psyche), jak też sceny ze Starego Testamentu (ofiara Abrahama, arka Noego, Mojżesz wydobywający wodę ze skały, Daniel wśród lwów, trzej młodzieńcy w piecu ognistym, sceny z życia Jonasza) i Nowego Testamentu (wskrzeszenie Łazarza, rozmnożenie chleba) oraz wątki eucharystyczne (uczta sprawiedliwych). Podobne sceny występują też na sarkofagach, które pojawiły się około połowy III wieku.

Większość z przedstawianych tematów ma głębokie znaczenie symboliczne. Np. przedstawienia Jonasza, który przebywał trzy dni w brzuchu ryby symbolizuje Zmartwychwstanie, albowiem Chrystus, który „zszedł do Otchłani” zmartchwystał trzeciego dnia. Także wyjeżdzający na niebo Helios (wschodzące Słońce) symbolizował Zmartwychwstanie. 

źródło: artmagda.wordpress.com

Christus helios, the mosaic of Sol in Mausoleum M, which is interpreted as Christ-Sol.

Inne źródła:
Filip Doroszewski, Z mroku do światła. Jezus, Nikodem i Helios w Parafrazie Ewangelii św. Jana Nonnosa z Panopolis

SŁYNNE KSIĘGI

• Księga z Durrow z końca VII wieku (w zbiorach Trinity College Library w Dublinie) ozdobiona geometrycznymi ornamentami przypominającymi wyroby z metalu zdobione techniką komórkową. Na kartach poprzedzających Ewangelie umieszczono miniatury symbolizujące ewangelistów otoczone ramami z plecionki
• Księga z Lindisfarne, późniejsza niż Księga z Durrow, datowana na koniec VII wieku – ozdobiona ilustracjami złożonymi z form geometrycznych i stylizowanych ptaków i fantazyjnych zwierząt przeplatających się wzajemnie w abstrakcyjnych wzorach utworzonych z płynnych linii. Ułożony przez nie dywanowy wzór zdobi w całości cztery strony księgi a na pozostałych stronach układa się skomplikowane inicjały i ornamenty (w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie)
• Księga z Kells (powstała ok. 800 roku) – przykład ilustracji iryjskich, w których celtyckie spirale i plecionki przeplatają się z motywami figuralnymi potraktowanymi w dowolny sposób (przez spłaszczenie, rozciągnięcie, skręcenie itp. dostosowujące je do wymogów ornamentu i krzywizn inicjałów). Księga znajduje się w zbiorach Trinity College Library w Dublinie.
  Book of Kells online 
• Kodeks Amiatyński - początek VIII wieku. Codex Amiatinus – rękopis Wulgaty, tj. łacińskiej Biblii, w przekładzie św. Hieronima. Jest najwcześniejszym zachowanym rękopisem z pełnym tekstem Biblii. Datowany na początek VIII wieku uchodzi za najdokładniejszą kopię tekstu Wulgaty. Służy za podstawę dla wszelkich jej wydań. Skopiowany z rękopisów przywiezionych z Włoch, w klasztorze Wearmouth-Jarrow, w ówczesnej Nortumbrii. Znalazł się w klasztorze San Salvatore na górze Amiata w Toskanii, gdzie pozostał do 1786 roku. Znajduje się w Bibliotece Laurenziana we Florencji. Jego iluminacje są dosyć realistyczne.
  Ilustracje

Kodeks Amiatyński _VIII w.

Codex Amiatinus – rękopis Wulgaty, tj. łacińskiej Biblii, w przekładzie św. Hieronima. Jest najwcześniejszym zachowanym rękopisem z pełnym tekstem Biblii. Datowany na początek VIII wieku uchodzi za najdokładniejszą kopię tekstu Wulgaty. Służy za podstawę dla wszelkich jej wydań. Skopiowany z rękopisów przywiezionych z Włoch, w klasztorze Wearmouth-Jarrow, w ówczesnej Nortumbrii. Znalazł się w klasztorze San Salvatore na górze Amiata w Toskanii, gdzie pozostał do 1786 roku. Znajduje się w Bibliotece Laurenziana we Florencji. Jego iluminacje są dosyć realistyczne.

Ilustracje

MANUSKRYPTY

• Książka rękopiśmiennicza w średniowieczu
• Słynne księgi

Manuskrypty karolińskie

• Szkoła Reims - miniatorstwo Karolingów | IX w
• Szkoła Tours - miniatorstwo Karolingów I IX w
• Ewangeliarz
• Ewangeliarz Ebbona | Szkoła Reims | IX
• Ewangeliarz koronacyjny VIII w. z Akwizgranu
• Psałterz utrechcki

• Złoty kodeks z Lorsch - 810
• Złoty kodeks z St. Emmeram - 870

Kodeks Amiatyński
Wulgata

• Erik Inglis, Department of Art

SŁOWNICZEK

• Iluminatorstwo
• Incipit
• Inicjał
• Ornament - plecionka
• Pergamin

• Skryba, kaligraf, pisarz

Sztuka karolińska - konstrukcja, materiał, forma

Czerpano z późnego antyku, osiągnięć wczesnochrześcijańskich oraz dokonań plemion germańskich i iryjskich.

Sztuka przedromańska - Skandynawia (VI-X) - konstrukcja, materiał, forma

BUDOWLE I KONSTRUKCJA

Przekrój kościoła słupowego

• Drewniane kościoły klepkowe (stavkirke)
• Konstrukcja słupowa lub masztowa. Początkowo opierano je wokół wbijanego w ziemię pala, później pale opierano na podwalinach.
• Dach stromy, wielopoziomowy, kryty gontami. Kalenice kończą rzeźby np. smoków.
• Układ wnętrza przypomina kościoły bazylikowe, jednak nawy boczne poprowadzone są dookoła nawy głównej tworząc wąski ambit.
• Podcienie.

Dekoracja rzeźbiarska posługuje się motywem plecionki.

Przedromańska sztuka Irlandii i Brytanii (VI-X) - konstrukcja, materiał, forma

BUDOWLE

• Drewniane klasztory iryjskie.
• Wieże kamienne budowane na planie koła, czasem lekko zwężające się ku górze.
• Wokół wież pozostały wysokie kamienne krzyże (nawet ponad 3,0 m).

ZDOBNICTWO

• Krzyż: pionowe ramię często dzielone jest na pola, w których ukazane są sceny biblijne. Przecinające się ramiona połączone są wykonanym także w kamieniu ażurowym kręgiem. Ornamenty w formie plecionki i płaskorzeźby figuralnej.

MATERIAŁ

kamień, drewno, żelazo, kamienie szlachetne, złoto

Architektura i sztuka merowińska - konstrukcja, materiał, forma (481–751)

Merowingowie – dynastia królów panująca w państwie frankijskim w latach 481–751, wywodząca się od władcy Franków salickich Merowecha (Meroweusza).

Architektura i sztuka merowińska
KONSTRUKCJA

• Drewniana (przypominały skandynawskie kościoły klepkowe).
• Bazyliki według wzorów wczesnochrześcijańskich.
• trójnawowa bazylika kolumnowa
• transept lub bez,
• półkolista apsyda środkowa,

FORMA
Wpływy późnego antyku. Dekoracje naśladujące detale architektury antycznej.
ślepe arkady we wnętrzach.

• empory,
• pilastry,
• głowice korynckie.

MATERIAŁ

drewno, kamień, żelazo

Architektura i sztuka ostrogocka i longobardzka - materiał, konstrukcja, forma

Architektura i sztuka ostrogocka i longobardzka:

KONSTRUKCJA

• Budowle obronne: zamek, palisada
• Budowle sakralne jedno, dwu i trzynawowe (bazylika, baptysterium i martyrium).
• Plan centralny.
• Zewnętrzne ściany dzielono lizenami i arkadkami (układ lombardzki).

FORMA
Nawiązania do antyku

• Dekoracje: płaska plecionka złożona z ornamentów roślinnych.
• Motywy figuratywne ludzi i zwierząt i roślin.
• Płasko, w mocno stylizowanej i zgeometryzowanej formie.

ZABYTKI

HISTORIA
Królestwo Longobardów Wikipedia
Longobardowie Wikipedia
Państwo Longobardów (568-774) Prószyński Media sp. z o.o.

SZTUKA WIZYGOTÓW - konstrukcja, materiał, forma

HISTORIA - Królestwo Wizygotów V-VIII w. | Asturia | sztuka przedromańska
[aktualizacja: 24.10.2015 - wersja robocza - artykuł będzie aktualizowany i uzupełniany]

Konstantynopol

KONSTANTYNOPOL
Konstantynopol – nazwa Bizancjum nadana miastu przez Konstantyna Wielkiego, który wybrał je na swoją siedzibę; w latach 330–395 stolica cesarstwa rzymskiego; w latach 395–1453 stolica Cesarstwa Bizantyńskiego i Cesarstwa Łacińskiego (1204–1261); stolica państwa osmańskiego w latach 1453–1922.

W 324 roku, w miejscu dawnego Bizancjum, leżącego na końcu rzymskiej drogi Via Egnatia Konstantyn I Wielki założył nowe miasto. Nazwał je Constantinopolis, Miasto Konstantyna.  Współcześni mu nazywali miasto  Nea Rome.

W okresie późnego cesarstwa rzymskiego, głównie ze względu na strategiczne położenie na styku wielkich starożytnych szlaków handlowych, W okresie swojego największego rozkwitu miasto promieniowało swoją kulturą i dominowało nad życiem ekonomicznym w całym basenie Morza Śródziemnego. Zagraniczni wędrowcy oraz kupcy byli szczególnie pod wielkim wrażeniem piękna miejscowych klasztorów i kościołów.

Wielu historyków uznaje upadek Konstantynopola za kluczowy moment w historii Europy, oddzielający wieki średnie od epoki odrodzenia, wyjaśniając to upadkiem starego religijnego porządku i zastosowaniem nowych broni na polu walki takich jak proch czy artyleria. Wiele uniwersytetów zachodniej Europy przyjęło greckich uczonych – uciekinierów z Bizancjum, co odegrało później znaczącą rolę w recepcji prawa rzymskiego.

Państwo Longobardów [568-774]

Longobardowie, plemię germańskie;

Na początku n.e. mieszkali nad środkową Łabą, w VI w. przenieśli się do Panonii, skąd (po rozbiciu Gepidów) zostali wyparci przez Awarów; 568 pojawili się w Italii; po zdobyciu północnej części półwyspu utworzyli własne państwo, zw. odtąd Longobardią (Lombardia), nie zdołali jednak podbić całej Italii; wyznawcy arianizmu; w VII w. przyjęli katolicyzm i szybko ulegli romanizacji; 774 państwo Longobardów zostało podbite przez Karola Wielkiego i włączone do jego imperium. [PWN]

Longobardowie byli przywiązani do własnych tradycji, nie pielęgnowali antycznych korzeni. Zasiedlali północną Italię, zwykle tam gdzie wcześniej mieszkali Ostrogoci. Germanie stawiali budowle wykorzystując zastane obiekty w zależności od potrzeb i umiejętności. Nie znali idei miasta, więc nie kontynuowali tradycje miejskiej cywilizacji antycznej. Wznosili mury i budowle obronne, a po przyjęciu chrześcijaństwa okazałe kościoły.

Sztuka Longobardów i Ostrogotów (powstaje równolegle do sztuki bizantyjskiej)

architektura:

- Mauzoleum Teodoryka w Rawennie wink

- tzw. "Pałac Teodoryka" w Rawennie

- Ołtarz Króla Rotharisa

- Tempietto w Friulu

- Santa Sofia w Benewencie

- San Salvator w Spoleto

- San Stefano w Weronie

rzemiosło:

- sprzączki w tzw. pierwszym stylu zoomorficznym.

KULTURA I SZTUKA IMPERIUM KAROLINGÓW - SZTUKA PREROMAŃSKA

Pojęcie sztuka przedromańska (sztuka preromańska) używane jest w odniesieniu do całego dorobku sztuki europejskiej od upadku zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego do momentu pojawienia się sztuki romańskiej, czyli od V wieku do pierwszej połowy XI wieku. Oprócz spuścizny wczesnochrześcijańskiej nałożyły się na nią osiągnięcia ludów barbarzyńskich sięgające do swoich tradycji sprzed momentu przyjęcia chrześcijaństwa. Do najstarszych jej przejawów zalicza się sztukę plemion germańskich: Longobardów, Ostrogotów, Franków, Wizygotów. Swój udział w tworzeniu w powstaniu sztuki wczesnego średniowiecza mieli także Celtowie oraz wikingowie. Tradycje te zostały przyjęte na dworze Karola Wielkiego odradzając się w VIII wieku w sztuce karolińskiej.

Podboje (768-814) i Imperium Karola Wielkiego (800-843)

Pod rządami Karola państwo frankijskie nabrało cech mocarstwa. Pod pretekstem chrystianizacji podporządkowywał sobie orężem kolejne kraje zachodnie ziemie dawnego Cesarstwa Rzymskiego. W Boże Narodzenie 800 roku w Rzymie z rąk papieża Leona III Karol otrzymał (ku niezadowoleniu Bizancjum, którego władcy wciąż byli tytularnymi cesarzami rzymskimi) tytuł cesarza. Konstantynopol uznał tytuł cesarski Karola dopiero po dwunastu latach. Nie doszło do wskrzeszenia cesarstwa obejmującego zarówno Zachód, jak i Wschód (do czego doprowadzić miał planowany ślub Karola z bizantyjską cesarzową Ireną). Podział chrześcijańskiego świata na dwa niezależne od siebie ośrodki władzy został utrwalony. Karol Wielki aby zarządzać cesarstwem "był w drodze", mieszkał w wielu miejscach. Przeniósł stolicę odnowionego cesarstwa zachodniego z Rzymu do Akwizgranu, odciął się tym samym politycznie od antycznej przeszłości ziem cesarstwa zachodniorzymskiego.

Mapa rozwoju Imperium Franków w latach 481-814

Imperium Karola Wielkiego nie przetrwało próby czasu - nie spajały go żadne głębsze więzi.  Było efektem podbojów, mimo wspólnej dla podbitych terenów religii chrześcijańskiej wymagało zdolnego wodza. Pod rządami najmłodszego syna Karola, Ludwika zwanego Pobożnym, który objął tron w 814 roku, zachowując tytuł cesarski Cesarstwo przetrwało jedynie 30 lat, ponieważ Ludwik nie  radził sobie ze wzrostem nastrojów separatystycznych oraz buntami. Sytuację komplikowały najazdy Wikingów, Arabów oraz Węgrów. 
Po śmierci Ludwika doszło do walk pomiędzy jego synami: cesarzem Lotarem I, Ludwikiem Niemieckim i Karolem Łysym. Zakończeniem sporu był traktat w Verdun (843), na mocy którego państwo rozpadło się na część centralną, wschodnią i zachodnią, odpowiadające kolejno późniejszym Włochom, Niemcom i Francji. Podział imperium przyczynił się do powstania nowożytnych państw europejskich.. 

Sztuka na mapie myśli

Sztuka przedromańska Irlandii i Wysp Brytyjskich

Sztuka w Brytanii i w Irlandii od VII do X w., kształtowała się pod wpływem sztuki Rzymu, plemion barbarzyńskich (Wędrówka Ludów) i sztuki celtyckiej. Chrystianizacja Irlandii sprawiła, że sztuka celtycka (styl lateński) przeniknęła do sztuki wczesnego średniowiecza.

Zakonnicy z klasztorów irlandzkich prowadząc działalność misyjną na terenie Szkocji i Anglii przenieśli tam swoje tradycje artystyczne i poznali osiągnięcia sztuki germańskiej i nordyckiej, która dotarła na te ziemie wraz z najeźdźcami z Saksonii. Po najazdach wikingów tradycje iryjskie zostały wzbogacone o wpływy sztuki skandynawskiej, która już w znacznie wcześniej (nawet w epoce żelaza) korzystała z tradycji celtyckich. W czasach Cesarstwa Rzymskiego do sztuki skandynawskiej przeniknęły figuralne dekoracje używane przez artystów rzymskich a poprzez Kijów i Nowogród dotarły wpływy bizantyjskie.

Dzieła tego okresu zdobią plecionki złożone z linii spiralnych ułożonych w bardzo skomplikowane ornamenty i przedstawienia figuralne nawiązujące do sag wikingów (np. stele z Tägelgarda w Szwecji).

ZABYTKI

• Rzeźby monumentalne:

Wotywne kamienie piktyjskie (megalityczne) łączyły symbolikę pogańską i chrześcijańską.
Brytyjskie kamienne krzyże (na wschodniej stronie przedstawiały sceny ze Starego, na zachodniej zaś z Nowego Testamentu).

• Drobne formy rzeźbiarskie.
• Biżuteria o zoomorficznych motywach.
• Misternie zdobione przedmiotów codziennego użytku, w których pojawiały się motywy z ikonografii chrześcijańskiej.
• Elementy uzbrojenia.

Skarby z kurhanów Sutton Hoo z VI w. - Wikipedia (EN)

MANUSKRYPTY

• Księga z Durrow z końca VII wieku (w zbiorach Trinity College Library w Dublinie) ozdobiona geometrycznymi ornamentami przypominającymi wyroby z metalu zdobione techniką komórkową. Na kartach poprzedzających Ewangelie umieszczono miniatury symbolizujące ewangelistów otoczone ramami z plecionki
• Księga z Lindisfarne, późniejsza niż Księga z Durrow, datowana na koniec VII wieku – ozdobiona ilustracjami złożonymi z form geometrycznych i stylizowanych ptaków i fantazyjnych zwierząt przeplatających się wzajemnie w abstrakcyjnych wzorach utworzonych z płynnych linii. Ułożony przez nie dywanowy wzór zdobi w całości cztery strony księgi a na pozostałych stronach układa się skomplikowane inicjały i ornamenty (w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie)
• Księga z Kells (powstała ok. 800 roku) – przykład ilustracji iryjskich, w których celtyckie spirale i plecionki przeplatają się z motywami figuralnymi potraktowanymi w dowolny sposób (przez spłaszczenie, rozciągnięcie, skręcenie itp. dostosowujące je do wymogów ornamentu i krzywizn inicjałów). Księga znajduje się w zbiorach Trinity College Library w Dublinie.
  Book of Kells online 

wyroby złotnicze (w zbiorach Narodowego Muzeum Irlandii w Dublinie):

• kielich z Ardagh, datowany na VIII wiek, ozdobiony precyzyjnie wykonaną plecionką na wstędze z pozłacanego brązu z umieszczonymi w niej ozdobnymi kawałkami kolorowego szkła i kamieni. Poniżej wstęgi umieszczono dwa medaliony, które podobnie jak uchwyty kielicha ozdobiono filigranem i kamieniami.
• relikwiarz i dzwonek św. Patryka, wykonany z brązu, ozdobiony pozłacaną plecionką i kamieniami
• procesyjny krzyż opactwa Cong, ozdobiony plecionką z medalionem na relikwie Krzyża Św. w miejscu przecięcia się jego ramion
• pastorał opatów Clonmacnoise pokryty pozłacaną plecionką z rzędem miniaturowych zwierząt zdobiących jego krzwaśń.

TAGI: plecionka celtycka; krzywaśń;

ARCHITEKTURA
Opactwo Clonmancnoice (544) WikiCommon

Architektura sakralna (bazylika, baptysterium, martyria)

Styl lateński VI p.n.e-I p.n.e

Styl lateński – styl sztuki celtyckiej rozwijający się od końca VI wieku p.n.e. do I wieku p.n.e. Nazwa związana jest ze szwajcarską miejscowością La Tène, w której odkryto pozostałości obozu celtyckiego.

Styl lateński dzieli się na:

• styl wczesny (początek V wieku p.n.e. do IV wieku p.n.e.) – cechuje się zaczerpniętymi z sztuki etruskiej i greckiej dekoracjami zoomorficznymi i antropomorficznymi,
• styl roślinny (początek IV wieku p.n.e. do połowy III wieku p.n.e.) – zdobnictwo złożone z kompozycji wici roślinnych i palmet wzbogaconych inkrustacją z czerwonej emalii i korali (zwany też stylem Waldalgesheim od znalezionego skarbu w grobie książęcym w Waldalgesheim),
• styl plastyczny (połowa III wieku p.n.e. do połowy II wieku p.n.e.) – zastosowanie techniki filigranu i granulacji. Złożone zdobnictwo z kompozycji roślinnych, zwierzęcych i ludzkich,
• styl późny (połowa II wieku p.n.e. do I wieku p.n.e.) – widoczne wpływy sztuki rzymskiej. Dekoracje w stylu lateńskim stosowane było w wyrobach rzemieślniczych służących do ozdoby strojów, broni, naczyń i rzeźb. Styl ten najdłużej przetrwał na Wyspach Brytyjskich.

źródło: Wikipedia za Encyklopedią PWN

Królestwo Wizygotów V-VIII w. | Asturia | sztuka przedromańska

Królestwo Wizygotów (łac. Regnum Visigothorum) – stosowana w historiografii nazwa państwa istniejącego na terenach Półwyspu Iberyjskiego i Galii od V do VIII wieku. Państwo to powstało na terenach zajmowanych wcześniej przez Cesarstwo zachodniorzymskie w wyniku wielkiej wędrówki ludów. Siedzibą królów i najważniejszym miastem było Toledo. Dzieje tego państwa odegrały istotną rolę w historii Hiszpanii i Portugalii, jak i całej zachodniej Europy. Kres istnieniu monarchii wizygockiej położyli muzułmanie w czasie podbojów arabskich. Wikipedia

Wizygoci schronili się w Asturii.

Powstawały traktaty historyczne, literatura dewocyjna, egzegezy, poezja, żywoty świętych, reguły zakonne, polemiki, podręczniki i zbiory praw kanonicznych.

Wyroby złotnicze tego okresu (znajdowane w grobach) wykazują wiele cech wspólnych, ich wzornictwo jest oparte na geometrycznych motywach oraz komórkowej technice dekoracji.
Częsty motyw: schematyczny rysunek orła lub dwóch kruków – ptaków występujących w mitologii germańskiej.
Fibule z pozłacanego brązu lub innych metali, ozdobione barwnymi kamieniami.
Zapinki (dwuelementowe ) złożone z górnej części w kształcie kwadratu oraz dolnej w kształcie gruszki, które łączył element w kształcie półksiężyca.
Najstarsze wyroby zdobią ryte ornamenty geometryczne, późniejsze wykonywano stosując znaną także w sztuce bizantyjskiej technikę filigranu i komórkową.

źródło mapy: mpov.uw.edu.pl

SZTUKA BIZANTYJSKA - Basilica di San Vitale, Ravenna [527 - 548]

Bazylika św. Witalisa, wł. Basilica di San Vitale - Rawenna - przykład sztuki bizantyjskiej w Europie zachodniej. [527 - 548].

Wzniesiona na planie ośmioboku z niszami, otaczanego przez również ośmioboczne obejście z emporami i wydzielonym prezbiterium, do którego przylegają dwie kaplice: prothesis i diaconicon, typowe dla świątyń bizantyjskich. Narteks dostawiony jest ukośnie do budowli, flankują go dwie wieżyczki ze schodami.

Wnętrze jest bogato dekorowane mozaikami. Nad kolumnadą w nawie głównej znajdują się freski ze scenami ze Starego Testamentu:

historia Abrahama, Melchizedeka, scena ofiary z Izaaka, życie Mojżesza, Jeremiasza, Izajasza, historia Abla i Kaina.

Wnętrze zdobią mozaiki przedstawiające Jezusa, apostołów oraz św. Gerwazego. Mają formę medalionów. Jest ich 15.

Mozaiki (548) na ścianach apsydy przedstawiają cesarza Justyniana, ubranego w purpurowy płaszcz ze złotą aureolą, stojącego w otoczeniu biskupa Maksymiana i gwardii. Po drugiej stronie znajduje się cesarzowa Teodora w bogatym stroju, otoczona służbą.

SZTUKA WCZESNEGO CHRZEŚCIJAŃSTWA - Mauzoleum Santa Costanza, Rzym [337/351]

Mauzoleum Santa Costanza (lub Costanza) – mauzoleum dynastyczne wzniesione przez Konstantynę (znaną również jako Konstancja), córkę cesarza rzymskiego Konstantyna Wielkiego, znajdujące się przy bazylice cmentarnej św. Agnieszki za Murami w Rzymie, przy Via Nomentana. [337/351]

Jeden z najlepszych przykładów wczesnochrześcijańskiej architektury.

ARCHITEKTURA

Budynek ma formę kolistą o średnicy 22,5 m z wewnętrznym obejściem i kolumnadą otaczającą, która się nie zachowała. Wnętrze przedzielono na dwie części okręgiem promieniście ustawionych podwójnych kolumn (12 par granitowych kolumn w stylu korynckim z łukami pomiędzy nimi. Kapitele w rzędzie wewnętrznym mają liście akantowe i woluty gładkie, a w rzędzie zewnętrznym liście gładkie, a woluty ozdobne.).

Centralna, podwyższona część mauzoleum pokryta jest kopułą, która była pokryta mozaiką (nie zachowała się). Część ta jest oświetlona dwunastoma alabastrowymi oknami. Na środku mauzoleum znajduje się ogromny sarkofag ze scenami winobrania, w którym pochowano Konstancję.

Na tej lekkiej i dekoracyjnej konstrukcji wspiera się tambur z oknami i kopuła. Dołączony przedsionek prowadzi do cylindrycznie sklepionego krużganku, który obiega kolistą przestrzeń wnętrza.

Państwo frankijskie [481-870] i później

Frankowie stworzyli imperium obejmujące pod koniec VIII i na początku IX wieku większość zachodniej Europy. Imperium rozpadło się w wyniku walk wewnętrznych i towarzyszącym im najazdów: wikingów z północy, Węgrów ze wschodu i Saracenów z południa.
Państwo frankijskie (łac. Regnum Francorum) – [481-870] początkowo plemienne państwo, Franków (Merowingów), następnie jedno z najsilniejszych państw we wczesnośredniowiecznej Europie. W 800 roku na jego bazie utworzone zostało odnowione Cesarstwo Karola I Wielkiego.
Imperium Karolińskie (także Imperium Frankijskie) – terytorium zajmowanemu przez Franków od V-IX wieku. Określenie zostało nadane państwu Franków w 800 roku, przez papieża Leona III, podczas koronacji Karola I Wielkiego na Świętego Cesarza Rzymskiego.

Wizualność sztuki średniowiecza

Wizualność sztuki średniowiecza ukształtowała się poprzez przenikanie się wpływów antycznych oraz asymilacji z innymi kulturami.
We wczesnym średniowieczu dominuje rzemiosło tzw. małe sztuki, zdobnictwo i iluminacja.

1. Antyk - cechy: obrazowanie naturalistyczne, Monumentalizm architektury i rzeźby, głębia, światłocień, iluzja "jak żywe". Dążono do przypadkowości "naturalności" układów. ok IV/V w. nastąpił kryzys naturalistycznego obrazowania. 
   
   
   Vergilius Vaticanus - Vergilius Vaticanus (Biblioteka Watykańska, Cod. Vat. lat. 3225) - jest pochodzącym z około 400 roku rzymskim iluminowanym manuskryptem. Zawiera fragment Eneidy oraz Georgiki. Jest jednym z najstarszych źródeł tekstu Eneidy. Ponadto jest on jednym z 3 starożytnych ilustrowanych manuskryptów zawierających literaturę klasyczną.
   

   

   Vergilius Romanus – ilustrowany manuskrypt z V wieku zawierający dzieła Wergiliusza - Eneidę, Georgiki i Eclogae (utwory bukoliczne napisane w latach młodzieńczych). Znajduje się w zbiorach Biblioteki Watykańskiej. Jest jednym z najstarszych i najważniejszych rękopisów zawierających dzieła Wergiliusza.

Pasterze zostali przedstawieni bez modelunku, płasko. Perspektywa hierarchiczna (to co ważne jest większe), "od dołu do góry", makatka. Brak głębi, uproszczone spiętrzone formy.

Sztuka Średniowiecza - cechy: ceniono osiowość, symetrię, zmysłowa ornamentyka, bogactwo barw. Niechęć wobec iluzji, uproszczenie modelunku, uogólnienie, stylizacja, syntetyzm, ornament. Myślenie symboliczne, znakowe. Nie obrazowano konkretnego władcy, lecz władcę w ogóle. 

barbarzyńskie dziedzictwo Europy 

sztuka celtycka [800 pne - 400 w.] - rzemiosło - "małe sztuki", zdobnictwo

Wykorzystuje wielobarwne, geometryczne wzory wykonane rylcem, metodą stemplowania albo technikami malarskimi, wzory złożone z krzywoliniowych kompozycji. Ze sztuki greckiej zapożyczono motyw palmety, w tym samym czasie pojawia się też kwiat lotosu. Dekoracje inspirowane tymi wzorami cechuje większa abstrakcja i fantazyjność motywu. 

Stosowano czerwoną emalię i inkrustacje z koralu do uzupełnienia ornamentów złożonych z krzywoliniowych motywów kół, spiral i wolut na wyrobach metalowych. Najczęściej spotykane wyroby to okucia uzbrojenia (owalnych tarcz, mieczy i ich pochew, do rzadszych znalezisk należą hełmy używane raczej podczas parad niż bojów), uprzęży i rydwanów, ozdób w kształcie zapinek (tzw. fibule), łańcuchowych pasów, naszyjników torque. Zazwyczaj wykonywano je z pozłacanego brązu. Spotykane są też wyroby z metali szlachetnych i z żelaza.

Często stosowanym motywem zdobniczym jest tzw. "wieczny węzeł" – ciągła linia, bez początku i końca, splątana w misterny wzór.

• sztuka Scytów
• sztuka Sarmatów

ŚREDNIOWIECZE

Średniowiecze – okres w historii Europy trwający od V do XV wieku n.e. Jest wypadkową asymilacji barbarzyńców i chrześcijan. Uformowało się po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego i trwało do czasów renesansu i epoki wielkich odkryć geograficznych. Dzieli się na wczesne, pełne (dojrzałe) i późne średniowiecze. 

• Schyłek starożytności i początek średniowiecza charakteryzowały się spadkiem liczby ludności, upadkiem miast i najazdami plemion barbarzyńskich. 
• Na gruzach cesarstwa zachodniorzymskiego plemiona barbarzyńskie (w tym różne ludy germańskie) tworzyły nowe państwa. 
• W VII wieku Afryka Północna i Bliski Wschód, będące dotąd częścią cesarstwa wschodniorzymskiego (Cesarstwa Bizantyńskiego), zostały podbite przez Arabów i stały się częścią kalifatu. 

Jan VI Kantakuzen - Dzieje

Z "Dziejów" Jana VI Kantakuzean, [gr. Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός (ur. 1294/1295, zm. 15 czerwca 1383) – cesarz bizantyński w latach 1347–1354.] poznajemy życie codzienne w Bizancjum. 

Urodził się w Konstantynopolu ok. 1295 roku. Od roku 1325 był wielkim domestykiem. Prowadził aktywną politykę dynastyczn, jednak nie zdołał utrzymać rządów i abdykował w listopadzie 1354 roku. Wstąpił następnie do klasztoru i jako mnich Joazaf dożył tam później starości. Uczestniczył w sporach religijnych tamtych czasów. Był postacią bardzo barwną. Utalentowany dyplomata i wódz, ale także płodny pisarz. Napisał Dzieje, będące kroniką czasów od 1320 do 1354, a fragmentami aż do 1364 roku. Pozostawił także liczne dzieła teologiczne, w których zwalczał islam i judaizm, był wielkim orędownikiem hezychazmu. Wikipedia

BIZANCJUM - Matka Boska Intronująca, z cesarzem Janem II Komnenem i cesarzową Ireną

Mozaika z Matka Boską, cesarzem Janem II Komnenem i cesarzową Ireną

źródło:travelki.eu, foto. & copyright Ireneusz Kajdana

W tej scenie została ukazana ranga cesarskiej władzy wobec świętości. Maria jest tu patronką Konstantynopola.

BIZANCJUM - MOTYW - proskynesis - cesarz Leon VI oddaje hołd Chrystusowi | Hagia Sophia

Proskineza, z gr. proskynesis - pokłon, przyklęknięcie bądź pochylenie głowy, będące częścią rytuału oddawania czci władcy lub bóstwu. W zależności m.in. od rodzaju hołdu, typu rytuału i rangi osoby oddającej cześć proskineza przybierała różne formy. [Wikipedia]

Mozaika z kościoła Hagia Sophia: cesarz Leon VI (cesarz w latach 886–912) oddaje hołd Chrystusowi (fot. Myrabella, Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication).

W ukazanej scenie cesarz reprezentujący cały lud Bizancjum oddaje cześć Chrystusowi, ale również jest tym, który jest dopuszczony do Chrystusa. Pomiędzy nim a Chrystusem nie ma pośrednika. Staje z Chrystusem "twarzą w twarz".