Manuskrypty karolińskie

Szkoła Tours
Biblia Moutier-Grandval
Cykl Adama i Ewy, 840

Historia manuskryptu sięga aż do starożytności, ale dopiero kiedy kodeks na dobre zastąpił zwoje (od ok. IV w.) w czasach panowania Karolingów nastąpił rozkwit malarstwa miniaturowego. Księgi wykonywano różnymi technikami. W okresie wczesnoromańskim powstawały bardzo efektowne i bogate manuskrypty:
kodeksy purpurowe (codex purpureus) – rękopisy spisane (płynnym srebrem lub złotem = zawiesiną złotego/srebrnego proszku w spoiwie > chryzografia) na pergaminie nasączonym purpurą. Połysk uzyskiwano polerując złoto agatem. Przykłady: Ewangeliarz Godeskalka VIII, Srebrna Biblia.
kodeksy złote (codex aureus) – pisane złotymi i srebrnymi literami - Złoty Kodeks z Echternach XI, Ewangeliarz z Lorsch 810.
kodeksy srebrne (codex argentus) – kodeksy pisane i dekorowane srebrem. Srebrna Biblia - pochodzący z VI wieku, pisany srebrnym tuszem, kodeks purpurowy, zawierający tekst czterech Ewangelii w języku gockim, najstarszy tekst germański.

W manuskryptach karolińskich widać silny wpływ sztuki bizantyjskiej, antyku oraz sztuki irlandzkiej (ornamentyka). W zależności od szkoły różnią się formą. Wiele z miniatur posługiwało się iluzjonizmem. Za panowania Karolingów nastąpiła transformacja ikonografii.  W manuskryptach tego okresu pojawiają się przedstawienia o treści chrześcijańskiej w ujęciu ikonicznym, figuratywnym ale i syntetycznym. „Biblia” [wprowadza] nowe sposoby przedstawiania problemów teologicznych w państwie ukształtowanym na nowych fundamentach. Oprócz całostronicowych ilustracji pojawiły się bogato dekorowane inicjały.

Narzędzia kopisty: pióra, pumeks, kreda, rożki służące jako kałamarze, atrament czarny i czerwony, nóż do cięcia skór, brzytwa do wyrównywania nierówności i dzielenia na stronice, ostre narzędzie do punktowania przed kreśleniem linii pionowych, deseczka do polerowania, tabliczki z woskiem do zapisków, rysik, pilniczki do ostrzenia piór, kamień do rozrabiania farb. Atrament początkowo wyrabiano z soku kapuścianego, siarczanu miedzi i galasówek długo gotowanych z gumą arabską i piwem lub winem.

Iluminator zwykle najpierw robił rysunek piórkiem, później nakładał złoto i srebro, a na końcu pozostałe kolory. Z czasem, zamiast płaskiego nakładania płatków metalu na kartę, zaczęto stosować podkład gipsowy. Dawało to wspaniały efekt mieniącego się złota. Iluminacje wykonywano zazwyczaj kryjącymi farbami wodnymi, gwaszem, technikami malarskimi lub rysunkowymi, za pomocą srebrnego sztyftu i cienkich pędzli.

Główne skryptoria tamtego czasu znajdowały się w Akwizgranie (szkoła pałacowa Karola Wielkiego), Trewirze, Fuldzie, Reims, Tours i Metz. Szkoły te wytworzyły własne style, w różnym stopniu odwołujące się sztuki innych oraz artystyczną ekspresją. Badacze wyodrębniają dwie grupy manuskryptów, które powstały w Akwizgranie. Jest to: Grupa Ady (od słów Ada ancilia dei) – Ewangeliarz Godescalca (781-783) i Ewangeliarz St Medard de Soissons (800) oraz Grupa Ewangeliarza Koronacyjnego, czyli Ewangeliarz Koronacyjny (VIII w.), Ewangeliarz z Akwizgranu (IX w.) i Ewangeliarz z Lorch (778–820). W skryptorium w Reims, któremu patronował arcybiskup Ebbon, powstał Ewangeliarz Ebbona (816–835) i Psałterz Utrechcki (IX w.). Z Tours pochodzi Biblia Mountier Grandval (840) oraz Biblia Karola Łysego (Biblia Viviana) (843-851). A z Metz Sakramentarz Drogona (842). Schyłkowymi dziełami iluminatorstwa karolińskiego są Codex Aureus z St Emmeram (860-880) i Psałterz Folcharda.

Ilustracje
źródło:
Łowcy Sosrębów, Iluminatorstwo karolińskie i ottońskie; data dostępu 5.11.2015
Art Histery, Miniatury karolińskie i ottońskie; data dostępu 5.11.2015
GRAŻYNA SZYMCZAK, MARZENA WLAZŁOWICZ-PIETRAS, KSIĄŻKA W ŚREDNIOWIECZU; data dostępu 5.11.2015