Imperium Romanum

Imperium Romanum, imperium rzymskie, termin określający całość terytorialną i administracyjną starożytnego państwa Rzymskiego.

Chronologia:

Republika rzymska – 509 BC – 27 AD (od upadku króla Tarkwiniusza Pysznego do przyjęcia tytułu "augustus" przez Oktawiana) państwo w starożytnym Rzymie, które rozwinęło się z niewielkiego, monarchicznego państwa-miasta Lacjum w środkowej części Półwyspu Apenińskiego. Czasami za datę końca Republiki przyjmuje się też triumfalne przybycie Oktawiana Augusta do Rzymu po ostatecznym zwycięstwie nad Antoniuszem.

Pryncypat - od 27 roku p.n.e. do schyłku III wiek - Oktawian przyjmuje tytuł „augustus” (wywyższony przez bogów).

Przy pozorach zachowania instytucji republikańskich Cesarz skupił pełnię władzy. Był princepsem, „pierwszym obywatelem republiki”, piastującym jednocześnie funkcje imperatora, przywódcy senatu, prokonsula zarządzającego 18 prowincjami, najwyższego kapłana, trybuna ludowego i cenzora ustalającego listy senatorów. Pryncypat nie był dziedziczny, ale władca miał możliwość wyznaczenia swego następcy. Pryncypat trwał w Rzymie aż do rządów Dioklecjana.

tło historyczne:

Cesarstwo Rzymskie (różowy kolor),
Królestwo Palmyry (zółty kolor)
Cesarstwo galijskie (zielony kolor)
w 271 roku n.e.
Wojwoj: Map of Ancient Rome 271 AD.svg
[CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons

W 213 r. wszyscy wolni mieszkańcy imperium otrzymali obywatelstwo rzymskie.

Kryzys III wieku > [Wikipedia] – szereg wydarzeń politycznych, militarnych, gospodarczych, i społecznych w dziejach Cesarstwa Rzymskiego, które miały miejsce między zamordowaniem cesarza Aleksandra Sewera w roku 235 a objęciem władzy przez Dioklecjana w roku 284.

Historycy nazywają ten okres "wiekiem anarchii"; "okresem przejściowym", "epoką żołnierzy-cesarzy" i "monarchią wojskową"[1].

Był efektem najazdów barbarzyńców (plemion germańskich i armii perskiej), a przejawiał się destabilizacją polityczna - szybko następującymi po sobie zmianami cesarzy, od Sewera poczynając. Większość z nich dochodziła do władzy drogą wojskowych przewrotów, utrzymywała władzę przez kilka miesięcy i ginęła często z rąk własnych żołnierzy w trakcie kolejnego przewrotu. W sumie w latach 235-284 co najmniej 51 osób otrzymało, prawomocnie lub nie, tytuł cesarza.[2] Częste zmiany na tronie prowadziły do walk wewnętrznych i wojen domowych. Konieczność prowadzenia bezustannej wojny (na wielu frontach) zmuszała cesarzy do nadmiernego rozbudowania armii (i przekupywania żołnierzy), której kosztu gospodarka rzymska nie była w stanie udźwignąć. Duże podatki i "psucie monety" (duża domieszkę metali nieszlachetnych) doprowadziło do hiperinflacji. Problem próbowano opanować systemem nakazowym, instytucje podatkowe preferowały podatki w produktach, gospodarka cesarstwa powróciła gospodarki towarowej (wymiennej). Lekarstwem na tę sytuację było wprowadzenie nowego ustroju, dominatu.

Dominat - od IV do 476 roku. Dioklecjan przyjmując tytuł dominus et deus (pan i bóg) posiadał władzę absolutną. Senat pełnił rolę doradczą. Cesarz wprowadził rządy, nazwane tetrarchią (rządy czterech, czwórwładza), która polegała na tym, iż Imperium rządzi dwóch augustów, oni natomiast mianują swoich zastępców zwanych cezarami, po 20. latach sprawowania władzy, powinni zrzec się tytułu augusta na rzecz swojego zastępcy, który po kolejnych 20. latach powinien zrzec się władzy na rzecz swego cezara itd. System tetrarchii nie utrzymał się, a jego ostatecznym końcem było przejęcie władzy przez Konstantyna Wielkiego.

• W 313 r. Konstantyn Wielki przyznał chrześcijanom wolność wyznania i równouprawnienie z religią oficjalną.
• W 395 r. (po śmierci Teodozjusza I) nastąpił podział państwa na Cesarstwo Wschodnie (ze stolicą w Konstantynopolu) [Wikipedia] i Cesarstwo Zachodnie (ze stolicą w Rzymie) [Wikipedia

W 476 r. - Upadek Cesarstwa Rzymskiego. Odoaker wódz rzymski stanął na czele spisku wojska, został obwołany królem barbarzyńskich oddziałów zbrojnych w Italii. Zdetronizował ostatniego cesarza zachodniorzymskiego Romulusa Augustulusa.

• W 476 r. Powstało państwo Odoakra (Królestwo Italii, łac. Regnum Italiæ ) [Wikipedia] – na terenie dawnej rzymskiej prowincji Italii. Oprócz niej obejmowało również ziemie dawnych rzymskich prowincji: Ilirii, Noricum, Recji. Odoaker zachował całą rzymską armię i administrację. Stosowano także nadal rzymskie prawo.
• W 480 Odoakr odesłał insygnia cesarskie do Konstantynopola, cesarzowi Zenonowi na znak, że czuje się zależny od władzy cesarzy wschodniorzymskich. W zamian zażądał przyznania mu tytułu patrycjusza, który był podstawą do formalnego sprawowania władzy w Italii.
• 489 - Cesarza Zenona, zaniepokojony sukcesami militarnymi Odoakra zachęcił króla Ostrogotów Teodoryka do zaatakowania Italii. Po przegranej bitwie w wyniku zawartego porozumienia obaj wodzowie mieli sprawować władzę wspólnie. Podczas uroczystej uczty Odoakr i jego bliscy zostali zamordowani. Całość terytorium państwa weszła w skład państwa Ostrogotów.

Przypisy:

[1] A. Cameron Późne cesarstwo rzymskie ISBN 83-7469-163-8 str. 12. i n.

[2] John Drinkwater: Maximinus to Diocletian and the 'crisis'. W: The Cambridge Ancient History: The Crisis of Empire, A.D. 193-337. Alan K. Bowman (red.), Peter Garnsey (red.), Averil Cameron (red.). T. XII. Cambridge University Press, 2005, s. 28. ISBN 978-0-521-30199-2. (ang.)

Bibliografia:

• Józef Andrzej Gierowski: Historia Włoch. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986, s. 26. ISBN 83-04-01943-4.
• Praca zbiorowa, Historia powszechna Tom 7 Od upadku cesarstwa rzymskiego do ekspansji islamu. Karol Wielki, Mediaset Group SA, 2007, ss. 42-43, ISBN 978-84-9819-814-0
• Marek Wilczyński, Germanie w służbie zachodniorzymskiej w V w. n.e. Studium historyczno-prosopograficzne, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001., ISBN 83-7271-059-7
• Herwig Wolfram, Historia Gotów, przeł. Renata Darda-Staab, Irena Dębek, Krystyna Berger, z serii: „Narody i Cywilizacje”, Dom Wydawniczy Bellona, Wydawnictwo MARABUT, Warszawa-Gdańsk 2003.
• Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, pod red. P. Iwaszkiewicz, W. Łoś, M. Stępień, Warszawa 1998.