MANUSKRYPTY

• Książka rękopiśmiennicza w średniowieczu
• Słynne księgi

Manuskrypty karolińskie

• Szkoła Reims - miniatorstwo Karolingów | IX w
• Szkoła Tours - miniatorstwo Karolingów I IX w
• Ewangeliarz
• Ewangeliarz Ebbona | Szkoła Reims | IX
• Ewangeliarz koronacyjny VIII w. z Akwizgranu
• Psałterz utrechcki

• Złoty kodeks z Lorsch - 810
• Złoty kodeks z St. Emmeram - 870

Kodeks Amiatyński
Wulgata

• Erik Inglis, Department of Art

SŁOWNICZEK

• Iluminatorstwo
• Incipit
• Inicjał
• Ornament - plecionka
• Pergamin

• Skryba, kaligraf, pisarz

Sztuka karolińska - konstrukcja, materiał, forma

Czerpano z późnego antyku, osiągnięć wczesnochrześcijańskich oraz dokonań plemion germańskich i iryjskich.

Sztuka przedromańska - Skandynawia (VI-X) - konstrukcja, materiał, forma

BUDOWLE I KONSTRUKCJA

Przekrój kościoła słupowego

• Drewniane kościoły klepkowe (stavkirke)
• Konstrukcja słupowa lub masztowa. Początkowo opierano je wokół wbijanego w ziemię pala, później pale opierano na podwalinach.
• Dach stromy, wielopoziomowy, kryty gontami. Kalenice kończą rzeźby np. smoków.
• Układ wnętrza przypomina kościoły bazylikowe, jednak nawy boczne poprowadzone są dookoła nawy głównej tworząc wąski ambit.
• Podcienie.

Dekoracja rzeźbiarska posługuje się motywem plecionki.

Przedromańska sztuka Irlandii i Brytanii (VI-X) - konstrukcja, materiał, forma

BUDOWLE

• Drewniane klasztory iryjskie.
• Wieże kamienne budowane na planie koła, czasem lekko zwężające się ku górze.
• Wokół wież pozostały wysokie kamienne krzyże (nawet ponad 3,0 m).

ZDOBNICTWO

• Krzyż: pionowe ramię często dzielone jest na pola, w których ukazane są sceny biblijne. Przecinające się ramiona połączone są wykonanym także w kamieniu ażurowym kręgiem. Ornamenty w formie plecionki i płaskorzeźby figuralnej.

MATERIAŁ

kamień, drewno, żelazo, kamienie szlachetne, złoto

Architektura i sztuka merowińska - konstrukcja, materiał, forma (481–751)

Merowingowie – dynastia królów panująca w państwie frankijskim w latach 481–751, wywodząca się od władcy Franków salickich Merowecha (Meroweusza).

Architektura i sztuka merowińska
KONSTRUKCJA

• Drewniana (przypominały skandynawskie kościoły klepkowe).
• Bazyliki według wzorów wczesnochrześcijańskich.
• trójnawowa bazylika kolumnowa
• transept lub bez,
• półkolista apsyda środkowa,

FORMA
Wpływy późnego antyku. Dekoracje naśladujące detale architektury antycznej.
ślepe arkady we wnętrzach.

• empory,
• pilastry,
• głowice korynckie.

MATERIAŁ

drewno, kamień, żelazo

Architektura i sztuka ostrogocka i longobardzka - materiał, konstrukcja, forma

Architektura i sztuka ostrogocka i longobardzka:

KONSTRUKCJA

• Budowle obronne: zamek, palisada
• Budowle sakralne jedno, dwu i trzynawowe (bazylika, baptysterium i martyrium).
• Plan centralny.
• Zewnętrzne ściany dzielono lizenami i arkadkami (układ lombardzki).

FORMA
Nawiązania do antyku

• Dekoracje: płaska plecionka złożona z ornamentów roślinnych.
• Motywy figuratywne ludzi i zwierząt i roślin.
• Płasko, w mocno stylizowanej i zgeometryzowanej formie.

ZABYTKI

HISTORIA
Królestwo Longobardów Wikipedia
Longobardowie Wikipedia
Państwo Longobardów (568-774) Prószyński Media sp. z o.o.

SZTUKA WIZYGOTÓW - konstrukcja, materiał, forma

HISTORIA - Królestwo Wizygotów V-VIII w. | Asturia | sztuka przedromańska
[aktualizacja: 24.10.2015 - wersja robocza - artykuł będzie aktualizowany i uzupełniany]

Konstantynopol

KONSTANTYNOPOL
Konstantynopol – nazwa Bizancjum nadana miastu przez Konstantyna Wielkiego, który wybrał je na swoją siedzibę; w latach 330–395 stolica cesarstwa rzymskiego; w latach 395–1453 stolica Cesarstwa Bizantyńskiego i Cesarstwa Łacińskiego (1204–1261); stolica państwa osmańskiego w latach 1453–1922.

W 324 roku, w miejscu dawnego Bizancjum, leżącego na końcu rzymskiej drogi Via Egnatia Konstantyn I Wielki założył nowe miasto. Nazwał je Constantinopolis, Miasto Konstantyna.  Współcześni mu nazywali miasto  Nea Rome.

W okresie późnego cesarstwa rzymskiego, głównie ze względu na strategiczne położenie na styku wielkich starożytnych szlaków handlowych, W okresie swojego największego rozkwitu miasto promieniowało swoją kulturą i dominowało nad życiem ekonomicznym w całym basenie Morza Śródziemnego. Zagraniczni wędrowcy oraz kupcy byli szczególnie pod wielkim wrażeniem piękna miejscowych klasztorów i kościołów.

Wielu historyków uznaje upadek Konstantynopola za kluczowy moment w historii Europy, oddzielający wieki średnie od epoki odrodzenia, wyjaśniając to upadkiem starego religijnego porządku i zastosowaniem nowych broni na polu walki takich jak proch czy artyleria. Wiele uniwersytetów zachodniej Europy przyjęło greckich uczonych – uciekinierów z Bizancjum, co odegrało później znaczącą rolę w recepcji prawa rzymskiego.

Państwo Longobardów [568-774]

Longobardowie, plemię germańskie;

Na początku n.e. mieszkali nad środkową Łabą, w VI w. przenieśli się do Panonii, skąd (po rozbiciu Gepidów) zostali wyparci przez Awarów; 568 pojawili się w Italii; po zdobyciu północnej części półwyspu utworzyli własne państwo, zw. odtąd Longobardią (Lombardia), nie zdołali jednak podbić całej Italii; wyznawcy arianizmu; w VII w. przyjęli katolicyzm i szybko ulegli romanizacji; 774 państwo Longobardów zostało podbite przez Karola Wielkiego i włączone do jego imperium. [PWN]

Longobardowie byli przywiązani do własnych tradycji, nie pielęgnowali antycznych korzeni. Zasiedlali północną Italię, zwykle tam gdzie wcześniej mieszkali Ostrogoci. Germanie stawiali budowle wykorzystując zastane obiekty w zależności od potrzeb i umiejętności. Nie znali idei miasta, więc nie kontynuowali tradycje miejskiej cywilizacji antycznej. Wznosili mury i budowle obronne, a po przyjęciu chrześcijaństwa okazałe kościoły.

Sztuka Longobardów i Ostrogotów (powstaje równolegle do sztuki bizantyjskiej)

architektura:

- Mauzoleum Teodoryka w Rawennie wink

- tzw. "Pałac Teodoryka" w Rawennie

- Ołtarz Króla Rotharisa

- Tempietto w Friulu

- Santa Sofia w Benewencie

- San Salvator w Spoleto

- San Stefano w Weronie

rzemiosło:

- sprzączki w tzw. pierwszym stylu zoomorficznym.

KULTURA I SZTUKA IMPERIUM KAROLINGÓW - SZTUKA PREROMAŃSKA

Pojęcie sztuka przedromańska (sztuka preromańska) używane jest w odniesieniu do całego dorobku sztuki europejskiej od upadku zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego do momentu pojawienia się sztuki romańskiej, czyli od V wieku do pierwszej połowy XI wieku. Oprócz spuścizny wczesnochrześcijańskiej nałożyły się na nią osiągnięcia ludów barbarzyńskich sięgające do swoich tradycji sprzed momentu przyjęcia chrześcijaństwa. Do najstarszych jej przejawów zalicza się sztukę plemion germańskich: Longobardów, Ostrogotów, Franków, Wizygotów. Swój udział w tworzeniu w powstaniu sztuki wczesnego średniowiecza mieli także Celtowie oraz wikingowie. Tradycje te zostały przyjęte na dworze Karola Wielkiego odradzając się w VIII wieku w sztuce karolińskiej.

Podboje (768-814) i Imperium Karola Wielkiego (800-843)

Pod rządami Karola państwo frankijskie nabrało cech mocarstwa. Pod pretekstem chrystianizacji podporządkowywał sobie orężem kolejne kraje zachodnie ziemie dawnego Cesarstwa Rzymskiego. W Boże Narodzenie 800 roku w Rzymie z rąk papieża Leona III Karol otrzymał (ku niezadowoleniu Bizancjum, którego władcy wciąż byli tytularnymi cesarzami rzymskimi) tytuł cesarza. Konstantynopol uznał tytuł cesarski Karola dopiero po dwunastu latach. Nie doszło do wskrzeszenia cesarstwa obejmującego zarówno Zachód, jak i Wschód (do czego doprowadzić miał planowany ślub Karola z bizantyjską cesarzową Ireną). Podział chrześcijańskiego świata na dwa niezależne od siebie ośrodki władzy został utrwalony. Karol Wielki aby zarządzać cesarstwem "był w drodze", mieszkał w wielu miejscach. Przeniósł stolicę odnowionego cesarstwa zachodniego z Rzymu do Akwizgranu, odciął się tym samym politycznie od antycznej przeszłości ziem cesarstwa zachodniorzymskiego.

Mapa rozwoju Imperium Franków w latach 481-814

Imperium Karola Wielkiego nie przetrwało próby czasu - nie spajały go żadne głębsze więzi.  Było efektem podbojów, mimo wspólnej dla podbitych terenów religii chrześcijańskiej wymagało zdolnego wodza. Pod rządami najmłodszego syna Karola, Ludwika zwanego Pobożnym, który objął tron w 814 roku, zachowując tytuł cesarski Cesarstwo przetrwało jedynie 30 lat, ponieważ Ludwik nie  radził sobie ze wzrostem nastrojów separatystycznych oraz buntami. Sytuację komplikowały najazdy Wikingów, Arabów oraz Węgrów. 
Po śmierci Ludwika doszło do walk pomiędzy jego synami: cesarzem Lotarem I, Ludwikiem Niemieckim i Karolem Łysym. Zakończeniem sporu był traktat w Verdun (843), na mocy którego państwo rozpadło się na część centralną, wschodnią i zachodnią, odpowiadające kolejno późniejszym Włochom, Niemcom i Francji. Podział imperium przyczynił się do powstania nowożytnych państw europejskich.. 

Sztuka na mapie myśli

Sztuka przedromańska Irlandii i Wysp Brytyjskich

Sztuka w Brytanii i w Irlandii od VII do X w., kształtowała się pod wpływem sztuki Rzymu, plemion barbarzyńskich (Wędrówka Ludów) i sztuki celtyckiej. Chrystianizacja Irlandii sprawiła, że sztuka celtycka (styl lateński) przeniknęła do sztuki wczesnego średniowiecza.

Zakonnicy z klasztorów irlandzkich prowadząc działalność misyjną na terenie Szkocji i Anglii przenieśli tam swoje tradycje artystyczne i poznali osiągnięcia sztuki germańskiej i nordyckiej, która dotarła na te ziemie wraz z najeźdźcami z Saksonii. Po najazdach wikingów tradycje iryjskie zostały wzbogacone o wpływy sztuki skandynawskiej, która już w znacznie wcześniej (nawet w epoce żelaza) korzystała z tradycji celtyckich. W czasach Cesarstwa Rzymskiego do sztuki skandynawskiej przeniknęły figuralne dekoracje używane przez artystów rzymskich a poprzez Kijów i Nowogród dotarły wpływy bizantyjskie.

Dzieła tego okresu zdobią plecionki złożone z linii spiralnych ułożonych w bardzo skomplikowane ornamenty i przedstawienia figuralne nawiązujące do sag wikingów (np. stele z Tägelgarda w Szwecji).

ZABYTKI

• Rzeźby monumentalne:

Wotywne kamienie piktyjskie (megalityczne) łączyły symbolikę pogańską i chrześcijańską.
Brytyjskie kamienne krzyże (na wschodniej stronie przedstawiały sceny ze Starego, na zachodniej zaś z Nowego Testamentu).

• Drobne formy rzeźbiarskie.
• Biżuteria o zoomorficznych motywach.
• Misternie zdobione przedmiotów codziennego użytku, w których pojawiały się motywy z ikonografii chrześcijańskiej.
• Elementy uzbrojenia.

Skarby z kurhanów Sutton Hoo z VI w. - Wikipedia (EN)

MANUSKRYPTY

• Księga z Durrow z końca VII wieku (w zbiorach Trinity College Library w Dublinie) ozdobiona geometrycznymi ornamentami przypominającymi wyroby z metalu zdobione techniką komórkową. Na kartach poprzedzających Ewangelie umieszczono miniatury symbolizujące ewangelistów otoczone ramami z plecionki
• Księga z Lindisfarne, późniejsza niż Księga z Durrow, datowana na koniec VII wieku – ozdobiona ilustracjami złożonymi z form geometrycznych i stylizowanych ptaków i fantazyjnych zwierząt przeplatających się wzajemnie w abstrakcyjnych wzorach utworzonych z płynnych linii. Ułożony przez nie dywanowy wzór zdobi w całości cztery strony księgi a na pozostałych stronach układa się skomplikowane inicjały i ornamenty (w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie)
• Księga z Kells (powstała ok. 800 roku) – przykład ilustracji iryjskich, w których celtyckie spirale i plecionki przeplatają się z motywami figuralnymi potraktowanymi w dowolny sposób (przez spłaszczenie, rozciągnięcie, skręcenie itp. dostosowujące je do wymogów ornamentu i krzywizn inicjałów). Księga znajduje się w zbiorach Trinity College Library w Dublinie.
  Book of Kells online 

wyroby złotnicze (w zbiorach Narodowego Muzeum Irlandii w Dublinie):

• kielich z Ardagh, datowany na VIII wiek, ozdobiony precyzyjnie wykonaną plecionką na wstędze z pozłacanego brązu z umieszczonymi w niej ozdobnymi kawałkami kolorowego szkła i kamieni. Poniżej wstęgi umieszczono dwa medaliony, które podobnie jak uchwyty kielicha ozdobiono filigranem i kamieniami.
• relikwiarz i dzwonek św. Patryka, wykonany z brązu, ozdobiony pozłacaną plecionką i kamieniami
• procesyjny krzyż opactwa Cong, ozdobiony plecionką z medalionem na relikwie Krzyża Św. w miejscu przecięcia się jego ramion
• pastorał opatów Clonmacnoise pokryty pozłacaną plecionką z rzędem miniaturowych zwierząt zdobiących jego krzwaśń.

TAGI: plecionka celtycka; krzywaśń;

ARCHITEKTURA
Opactwo Clonmancnoice (544) WikiCommon

Architektura sakralna (bazylika, baptysterium, martyria)

Styl lateński VI p.n.e-I p.n.e

Styl lateński – styl sztuki celtyckiej rozwijający się od końca VI wieku p.n.e. do I wieku p.n.e. Nazwa związana jest ze szwajcarską miejscowością La Tène, w której odkryto pozostałości obozu celtyckiego.

Styl lateński dzieli się na:

• styl wczesny (początek V wieku p.n.e. do IV wieku p.n.e.) – cechuje się zaczerpniętymi z sztuki etruskiej i greckiej dekoracjami zoomorficznymi i antropomorficznymi,
• styl roślinny (początek IV wieku p.n.e. do połowy III wieku p.n.e.) – zdobnictwo złożone z kompozycji wici roślinnych i palmet wzbogaconych inkrustacją z czerwonej emalii i korali (zwany też stylem Waldalgesheim od znalezionego skarbu w grobie książęcym w Waldalgesheim),
• styl plastyczny (połowa III wieku p.n.e. do połowy II wieku p.n.e.) – zastosowanie techniki filigranu i granulacji. Złożone zdobnictwo z kompozycji roślinnych, zwierzęcych i ludzkich,
• styl późny (połowa II wieku p.n.e. do I wieku p.n.e.) – widoczne wpływy sztuki rzymskiej. Dekoracje w stylu lateńskim stosowane było w wyrobach rzemieślniczych służących do ozdoby strojów, broni, naczyń i rzeźb. Styl ten najdłużej przetrwał na Wyspach Brytyjskich.

źródło: Wikipedia za Encyklopedią PWN

Królestwo Wizygotów V-VIII w. | Asturia | sztuka przedromańska

Królestwo Wizygotów (łac. Regnum Visigothorum) – stosowana w historiografii nazwa państwa istniejącego na terenach Półwyspu Iberyjskiego i Galii od V do VIII wieku. Państwo to powstało na terenach zajmowanych wcześniej przez Cesarstwo zachodniorzymskie w wyniku wielkiej wędrówki ludów. Siedzibą królów i najważniejszym miastem było Toledo. Dzieje tego państwa odegrały istotną rolę w historii Hiszpanii i Portugalii, jak i całej zachodniej Europy. Kres istnieniu monarchii wizygockiej położyli muzułmanie w czasie podbojów arabskich. Wikipedia

Wizygoci schronili się w Asturii.

Powstawały traktaty historyczne, literatura dewocyjna, egzegezy, poezja, żywoty świętych, reguły zakonne, polemiki, podręczniki i zbiory praw kanonicznych.

Wyroby złotnicze tego okresu (znajdowane w grobach) wykazują wiele cech wspólnych, ich wzornictwo jest oparte na geometrycznych motywach oraz komórkowej technice dekoracji.
Częsty motyw: schematyczny rysunek orła lub dwóch kruków – ptaków występujących w mitologii germańskiej.
Fibule z pozłacanego brązu lub innych metali, ozdobione barwnymi kamieniami.
Zapinki (dwuelementowe ) złożone z górnej części w kształcie kwadratu oraz dolnej w kształcie gruszki, które łączył element w kształcie półksiężyca.
Najstarsze wyroby zdobią ryte ornamenty geometryczne, późniejsze wykonywano stosując znaną także w sztuce bizantyjskiej technikę filigranu i komórkową.

źródło mapy: mpov.uw.edu.pl

SZTUKA BIZANTYJSKA - Basilica di San Vitale, Ravenna [527 - 548]

Bazylika św. Witalisa, wł. Basilica di San Vitale - Rawenna - przykład sztuki bizantyjskiej w Europie zachodniej. [527 - 548].

Wzniesiona na planie ośmioboku z niszami, otaczanego przez również ośmioboczne obejście z emporami i wydzielonym prezbiterium, do którego przylegają dwie kaplice: prothesis i diaconicon, typowe dla świątyń bizantyjskich. Narteks dostawiony jest ukośnie do budowli, flankują go dwie wieżyczki ze schodami.

Wnętrze jest bogato dekorowane mozaikami. Nad kolumnadą w nawie głównej znajdują się freski ze scenami ze Starego Testamentu:

historia Abrahama, Melchizedeka, scena ofiary z Izaaka, życie Mojżesza, Jeremiasza, Izajasza, historia Abla i Kaina.

Wnętrze zdobią mozaiki przedstawiające Jezusa, apostołów oraz św. Gerwazego. Mają formę medalionów. Jest ich 15.

Mozaiki (548) na ścianach apsydy przedstawiają cesarza Justyniana, ubranego w purpurowy płaszcz ze złotą aureolą, stojącego w otoczeniu biskupa Maksymiana i gwardii. Po drugiej stronie znajduje się cesarzowa Teodora w bogatym stroju, otoczona służbą.

SZTUKA WCZESNEGO CHRZEŚCIJAŃSTWA - Mauzoleum Santa Costanza, Rzym [337/351]

Mauzoleum Santa Costanza (lub Costanza) – mauzoleum dynastyczne wzniesione przez Konstantynę (znaną również jako Konstancja), córkę cesarza rzymskiego Konstantyna Wielkiego, znajdujące się przy bazylice cmentarnej św. Agnieszki za Murami w Rzymie, przy Via Nomentana. [337/351]

Jeden z najlepszych przykładów wczesnochrześcijańskiej architektury.

ARCHITEKTURA

Budynek ma formę kolistą o średnicy 22,5 m z wewnętrznym obejściem i kolumnadą otaczającą, która się nie zachowała. Wnętrze przedzielono na dwie części okręgiem promieniście ustawionych podwójnych kolumn (12 par granitowych kolumn w stylu korynckim z łukami pomiędzy nimi. Kapitele w rzędzie wewnętrznym mają liście akantowe i woluty gładkie, a w rzędzie zewnętrznym liście gładkie, a woluty ozdobne.).

Centralna, podwyższona część mauzoleum pokryta jest kopułą, która była pokryta mozaiką (nie zachowała się). Część ta jest oświetlona dwunastoma alabastrowymi oknami. Na środku mauzoleum znajduje się ogromny sarkofag ze scenami winobrania, w którym pochowano Konstancję.

Na tej lekkiej i dekoracyjnej konstrukcji wspiera się tambur z oknami i kopuła. Dołączony przedsionek prowadzi do cylindrycznie sklepionego krużganku, który obiega kolistą przestrzeń wnętrza.

Państwo frankijskie [481-870] i później

Frankowie stworzyli imperium obejmujące pod koniec VIII i na początku IX wieku większość zachodniej Europy. Imperium rozpadło się w wyniku walk wewnętrznych i towarzyszącym im najazdów: wikingów z północy, Węgrów ze wschodu i Saracenów z południa.
Państwo frankijskie (łac. Regnum Francorum) – [481-870] początkowo plemienne państwo, Franków (Merowingów), następnie jedno z najsilniejszych państw we wczesnośredniowiecznej Europie. W 800 roku na jego bazie utworzone zostało odnowione Cesarstwo Karola I Wielkiego.
Imperium Karolińskie (także Imperium Frankijskie) – terytorium zajmowanemu przez Franków od V-IX wieku. Określenie zostało nadane państwu Franków w 800 roku, przez papieża Leona III, podczas koronacji Karola I Wielkiego na Świętego Cesarza Rzymskiego.

Wizualność sztuki średniowiecza

Wizualność sztuki średniowiecza ukształtowała się poprzez przenikanie się wpływów antycznych oraz asymilacji z innymi kulturami.
We wczesnym średniowieczu dominuje rzemiosło tzw. małe sztuki, zdobnictwo i iluminacja.

1. Antyk - cechy: obrazowanie naturalistyczne, Monumentalizm architektury i rzeźby, głębia, światłocień, iluzja "jak żywe". Dążono do przypadkowości "naturalności" układów. ok IV/V w. nastąpił kryzys naturalistycznego obrazowania. 
   
   
   Vergilius Vaticanus - Vergilius Vaticanus (Biblioteka Watykańska, Cod. Vat. lat. 3225) - jest pochodzącym z około 400 roku rzymskim iluminowanym manuskryptem. Zawiera fragment Eneidy oraz Georgiki. Jest jednym z najstarszych źródeł tekstu Eneidy. Ponadto jest on jednym z 3 starożytnych ilustrowanych manuskryptów zawierających literaturę klasyczną.
   

   

   Vergilius Romanus – ilustrowany manuskrypt z V wieku zawierający dzieła Wergiliusza - Eneidę, Georgiki i Eclogae (utwory bukoliczne napisane w latach młodzieńczych). Znajduje się w zbiorach Biblioteki Watykańskiej. Jest jednym z najstarszych i najważniejszych rękopisów zawierających dzieła Wergiliusza.

Pasterze zostali przedstawieni bez modelunku, płasko. Perspektywa hierarchiczna (to co ważne jest większe), "od dołu do góry", makatka. Brak głębi, uproszczone spiętrzone formy.

Sztuka Średniowiecza - cechy: ceniono osiowość, symetrię, zmysłowa ornamentyka, bogactwo barw. Niechęć wobec iluzji, uproszczenie modelunku, uogólnienie, stylizacja, syntetyzm, ornament. Myślenie symboliczne, znakowe. Nie obrazowano konkretnego władcy, lecz władcę w ogóle. 

barbarzyńskie dziedzictwo Europy 

sztuka celtycka [800 pne - 400 w.] - rzemiosło - "małe sztuki", zdobnictwo

Wykorzystuje wielobarwne, geometryczne wzory wykonane rylcem, metodą stemplowania albo technikami malarskimi, wzory złożone z krzywoliniowych kompozycji. Ze sztuki greckiej zapożyczono motyw palmety, w tym samym czasie pojawia się też kwiat lotosu. Dekoracje inspirowane tymi wzorami cechuje większa abstrakcja i fantazyjność motywu. 

Stosowano czerwoną emalię i inkrustacje z koralu do uzupełnienia ornamentów złożonych z krzywoliniowych motywów kół, spiral i wolut na wyrobach metalowych. Najczęściej spotykane wyroby to okucia uzbrojenia (owalnych tarcz, mieczy i ich pochew, do rzadszych znalezisk należą hełmy używane raczej podczas parad niż bojów), uprzęży i rydwanów, ozdób w kształcie zapinek (tzw. fibule), łańcuchowych pasów, naszyjników torque. Zazwyczaj wykonywano je z pozłacanego brązu. Spotykane są też wyroby z metali szlachetnych i z żelaza.

Często stosowanym motywem zdobniczym jest tzw. "wieczny węzeł" – ciągła linia, bez początku i końca, splątana w misterny wzór.

• sztuka Scytów
• sztuka Sarmatów

ŚREDNIOWIECZE

Średniowiecze – okres w historii Europy trwający od V do XV wieku n.e. Jest wypadkową asymilacji barbarzyńców i chrześcijan. Uformowało się po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego i trwało do czasów renesansu i epoki wielkich odkryć geograficznych. Dzieli się na wczesne, pełne (dojrzałe) i późne średniowiecze. 

• Schyłek starożytności i początek średniowiecza charakteryzowały się spadkiem liczby ludności, upadkiem miast i najazdami plemion barbarzyńskich. 
• Na gruzach cesarstwa zachodniorzymskiego plemiona barbarzyńskie (w tym różne ludy germańskie) tworzyły nowe państwa. 
• W VII wieku Afryka Północna i Bliski Wschód, będące dotąd częścią cesarstwa wschodniorzymskiego (Cesarstwa Bizantyńskiego), zostały podbite przez Arabów i stały się częścią kalifatu. 

Jan VI Kantakuzen - Dzieje

Z "Dziejów" Jana VI Kantakuzean, [gr. Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός (ur. 1294/1295, zm. 15 czerwca 1383) – cesarz bizantyński w latach 1347–1354.] poznajemy życie codzienne w Bizancjum. 

Urodził się w Konstantynopolu ok. 1295 roku. Od roku 1325 był wielkim domestykiem. Prowadził aktywną politykę dynastyczn, jednak nie zdołał utrzymać rządów i abdykował w listopadzie 1354 roku. Wstąpił następnie do klasztoru i jako mnich Joazaf dożył tam później starości. Uczestniczył w sporach religijnych tamtych czasów. Był postacią bardzo barwną. Utalentowany dyplomata i wódz, ale także płodny pisarz. Napisał Dzieje, będące kroniką czasów od 1320 do 1354, a fragmentami aż do 1364 roku. Pozostawił także liczne dzieła teologiczne, w których zwalczał islam i judaizm, był wielkim orędownikiem hezychazmu. Wikipedia

BIZANCJUM - Matka Boska Intronująca, z cesarzem Janem II Komnenem i cesarzową Ireną

Mozaika z Matka Boską, cesarzem Janem II Komnenem i cesarzową Ireną

źródło:travelki.eu, foto. & copyright Ireneusz Kajdana

W tej scenie została ukazana ranga cesarskiej władzy wobec świętości. Maria jest tu patronką Konstantynopola.

BIZANCJUM - MOTYW - proskynesis - cesarz Leon VI oddaje hołd Chrystusowi | Hagia Sophia

Proskineza, z gr. proskynesis - pokłon, przyklęknięcie bądź pochylenie głowy, będące częścią rytuału oddawania czci władcy lub bóstwu. W zależności m.in. od rodzaju hołdu, typu rytuału i rangi osoby oddającej cześć proskineza przybierała różne formy. [Wikipedia]

Mozaika z kościoła Hagia Sophia: cesarz Leon VI (cesarz w latach 886–912) oddaje hołd Chrystusowi (fot. Myrabella, Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication).

W ukazanej scenie cesarz reprezentujący cały lud Bizancjum oddaje cześć Chrystusowi, ale również jest tym, który jest dopuszczony do Chrystusa. Pomiędzy nim a Chrystusem nie ma pośrednika. Staje z Chrystusem "twarzą w twarz".

Wczesne chrześcijaństwo

Chrześcijaństwo jako nowa religia monoteistyczna rozwinęła się na terytorium Cesarstwa Rzymskiego w I w n.e. Sama nazwa „chrześcijanie” pojawiła się w 45 r.n.e. w Antiochii wiązała się z głoszoną przez uczniów Jezusa Chrystusa (gr. „Pomazaniec”) nauką, którą on sam wypowiadał nauczając na terenie Palestyny. Początki chrześcijaństwa przedstawione zostały w księgach objawionych nazywanych Ewangeliami. Autorami Ewangelii byli uczniowie Jezusa: Jan, Marek, Łukasz i Mateusz. Inne źródła przedstawiające życie Chrystusa zostały uznane jako apokryfy, czyli pisma niepewnego pochodzenia i nie przyjęte do kanonu wiary.

Kryzys religii tradycyjnych w Imperium Rzymskim, przyspieszył rozwój chrześcijaństwa. Nauczanie Jezusa, a następnie jego uczniów, apostołów trafiało na podatny grunt. Niezależnie od płci, wykształcenia i wieku, każdemu była potrzebna nauka o miłującym i miłosiernym Bogu, który daje nadzieję na zbawienie i życie wieczne. Rozwój nowych wspólnot religijnych świadczących dobroczynna pomoc dawał wiernym poczucie bezpieczeństwa i pokoju.
Ważną role w działalności ewangelizacyjnej i posługi miłosiernej wobec potrzebujących odgrywały kobiety, gdyż nowa religia dawała im m in. zrównanie pozycji z mężczyznami. Szczególnym poważaniem cieszyły się wdowy oraz młode kobiety ślubujące czystość. źródłó: http://historia.na6.pl/

Chrześcijaństwo powstało i rozwijało się na początku w Palestynie. Rozwój tej religii związany był z działalnością apostolską pierwszych uczniów – głównie św. Piotra i św. Pawła z Tarsu. Ich misje ewangelizacyjne owocowały powstawanie coraz to nowych gmin chrześcijańskich. Na początku wyznawcy Chrystusa spotykali się potajemnie na modlitwie w prywatnych domach. Krwawe prześladowania które miały miejsce w II i szczególnie w III wieku spowodowały, że Chrześcijaństwo było religią tylko dla wtajemniczonych. Ogromna zmiana dokonała się za sprawą edyktu mediolańskiego w 313 roku. Został on ogłoszony wspólnie przez cesarza wschodniej części Imperium Rzymskiego Licyniusza cesarza zachodniej części Imperium Rzymskiego Konstantyna Wielkiego oraz w 313 w Mediolanie. Dokument ten wprowadził wolność wyznania w całym Cesarstwie Rzymskim. Od tego momentu chrześcijanie mogli bez przeszkód wyznawać swoją religię. Edykt ten umożliwił także gruntów kościelnych i zwrot budynków gminom chrześcijańskim. Już w 380 roku Chrześcijaństwo stało się w Cesarstwie Rzymskim religią państwową. Piętnaście lat później cesarstwo podzieliło się na dwie części: Wschodnią i Zachodnią, co niewątpliwie wpłynęło na dwutorowy kierunek rozwoju chrześcijaństwa, a co za tym idzie także sztuki chrześcijańskiej.

cały atyukuł > Sztuka ukryta pod ziemią – katakumby, dr Mariusz Szajda, recenzent: prof. Ryszard Tokarczyk

Wychowanie i edukacja

Chrześcijańskie średniowiecze wyszło z kultury antycznej, ale ze względu na jej pogański charakter nie mogło jej popierać ani też z niej korzystać. Kościół mimo pierwszych prób godzenia wiedzy świeckiej z religią, co wynikało z jej własnych interesów do nauki starożytnej i szkół ją kultywujących odnosił się niechętnie. Stały one bowiem w sprzeczności z nowymi, chrześcijańskimi ideałami wychowawczymi. Po likwidacji cesarstwa rzymskiego niektóre szkoły działały dalej, bądź to siłą tradycji, bądź to na skutek nowych władców. Część dawnych szkół średnich i retorycznych funkcjonowała w Rzymie, Mediolanie, Rawennie, Padwie oraz na terenie Galii, jak np. słynne szkoły w Lyonie, Bordeaux i wielu innych miastach. Były one opłacane przez skarb miast lub działały jako zakłady prywatne. Niektórym, dzięki opiece rad miejskich, udało się przetrwać nawet do odrodzenia. Ogromny wpływ na działalność tych szkół miało cesarstwo bizantyjskie, w którym przez cały okres średniowiecza pielęgnowano kulturę starożytną. Szkoły irlandzkie prowadzili uczeni – kapłani pogańscy – zwani druidami. Ich zamiłowanie do uprawiania i przekazywania kultury klasycznej było tak wielkie, że nie odstąpili od nich nawet po przejściu na chrześcijaństwo. W szkołach przyklasztornych uczyli dalej języka i literatury greckiej i rzymskiej. Uprawnienie nauk pogańskich było możliwe głównie ze względu na odległość od Rzymu. Upadek prowadzonych przez druidów irlandzkich nastąpił dopiero w XII wieku. Pierwsze wielkie poczynania na rzecz zahamowania pochodu ciemnoty i zacofania, odrodzenia i nauk i szkolnictwa podjął na początku IX wieku Karol Wielki. Z notatek.pl > Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Sztuka pierwszych chrześcijan

Sztuka pierwszych chrześcijan, powstająca w basenie Morza Śródziemnego [ II do VII wieku n.e. lub ok. 220-395 r. n.e. ]
Wiele elementów i sposobów przedstawiania postaci zostało zaczerpniętych ze sztuki rzymskiej mimo, że była sztuką pogańską i podejmowała odmienne tematy.
Pierwsze malowidła katakumbowe oparte były na tzw. stylu linearnym.

Styl ten polegał na tym, że sklepienia i ściany malowano jasnymi kolorami i dzielono liniami tworzącymi siatkę. Wewnątrz powstałych w ten sposób powierzchni umieszczano pojedyncze przedstawienia. Najstarsze przykłady takich malowideł odnaleźć można w katakumbach Domitilli: cubiculum Dobrego Pasterza (pierwsze dziesięciolecie III wieku); w katakumbach Kaliksta: krypty Lucyny (20. III w.), kaplice Sakramentów (ok. połowy III w.). 

Przesłanie jakie płynie z malowideł katakumbowych jest dla różnych miejsc dość podobne. Najczęściej jest to prośba o ratunek przed grzechami, uwielbienie dla Boga, czy też obietnica zbawienia.

Korzystanie przez pierwszych chrześcijan z warsztatu rzymskiej sztuki pogańskiej powodowało, że próbowano przy pomocy starych środków przedstawiać nowe treści religijne. Bardzo często nawiązywano do różnych przekazów biblijnych, jak chociażby:

• historia Mojżesz który wyprowadziwszy lud z niewoli egipskiej uderza w skałę laską i wydobywa z niej życiodajną wodę, 
• historia Noego, który ratuje siebie, rodzinę i zwierzęta przed wodami potopu, 
• historia Jonasza uwięzionego we wnętrzu ryby, 
• ofiara jaką składa Abraham – oddając Bogu swojego jednorodzonego syna , 
• chrzest i cuda Jezusa, 
• ostatnia wieczerza itd. 

Artyści tworzący w katakumbach wymienione przedstawienia biblijne, korzystali często z elementów i tematów bukolicznych takich jak: pory roku, pasterze, pejzaże, amorki, kwiaty itp. Chciano tym ukazać, że chrześcijanin żyjący pośród tego świata, wychwala Boga za to że może go wielbić za wszelakie dary jakie Stwórca mu zsyła.

W III wieku twórcy malarstwa katakumbowego w sposób szczególny odwołują się do symboliki. Korzystając z rzymskiej tradycji pogańskiej np. pory roku oznaczały przemijalność ludzkiego życia. Natomiast symbolika dotycząca tematyki chrześcijańskiej była szczególnie obfita np. ryba oznaczała Chrystusa, światło kaganka – oświeconych w wierze, krzyż – mękę Pańską i narzędzie zbawienia ludzi, orant czyli człowiek ze wzniesionymi rękami w geście modlitwy oznaczał pobożność. Podobnie odwoływano się do scen starotestamentalnych gdzie chociażby Jonasz był figurą zmartwychwstałego Chrystusa.

źródła:
Sztuka ukryta pod ziemią – katakumby, dr Mariusz Szajda, recenzent: prof. Ryszard Tokarczyk
arte folie - Sztuka wczesnochrześcijańska

Katakumby wczesnego chrześcijaństwa

Katakumby świętego Kaliksta – część starożytnych rzymskich katakumb, miejsca spotkań i pochówków chrześcijan. Z polecenia biskupa Rzymu Zefiryna (198-217) cmentarzem tym miał się opiekować diakon, również przyszły biskup Rzymu Kalikst. Katakumby rozmieszczone są na kilku poziomach na długości 20 kilometrów. Na 35 ha. mieści się ok. pół miliona grobów. Na ścianach podziemnych korytarzy umieszczano, jedne nad drugimi, .liczne miejsca grobowe, tzw. loculi . Katakumbowe korytarze prowadziły także do pomieszczeń grobowych (tzw. cubiculum). Część tych pomieszczeń była ozdobiona malarsko.

W pierwszym wieku chrześcijanie Rzymu nie mieli własnych cmentarzy. Jeżeli posiadali grunty, tam grzebali swoich zmarłych, w przeciwnym wypadku korzystali ze wspólnych cmentarzy, używanych także przez pogan. Z tego względu św. Piotr został pochowany w nekropolii („mieście zmarłych”) na wzgórzu watykańskim, dostępnej dla wszystkich; podobnie św. Paweł – został pochowany w nekropolii przy Via www.catacombe.roma.it

Wczesne chrześcijaństwo obawiało się sztuki (kultu obrazów), dlatego sztuka zaczęła się pojawiać najpierw jako ozdoba miejsc pochówku. Groby męczenników, cubicula, a także arcosolia, bywały niekiedy dekorowane malowidłami wykonanymi techniką fresku. Freski przedstawiają sceny biblijne ze Starego i Nowego Testamentu, niektóre o znaczeniu czysto symbolicznym.

[...] często powtarzającym się motywem ikonograficznym malarstwa ściennego katakumb była postać oranta, jako wzoru na modlących się, dla których malowidła miały być swoistym etosem. Orant to osoba modląca się z dłońmi złożonymi w geście błagalnym, czasem przedstawiana na kolanach, częściej jednak na stojąco ze wzrokiem zwróconym ku niebu. Często spotykane są także agape, czyli wspólne uczty chrześcijan, których tradycja wiąże się z zapraszaniem biednych na wspólną kolację w domu zamożnego współwiernego. [1]

Orant, orantka (łac. orans, orantis od orare 'modlić się') – w sztukach plastycznych przedstawienie postaci (zazwyczaj kobiecej) modlącej się, na stojąco, ze wzniesionymi rękami, symbolizującej duszę zbawioną. Przedstawienie postaci w tej pozie, było szczególnie popularne w sztuce wczesnochrześcijańskiej. Przeciwieństwem pozy oranta jest gisant. [Wikipedia]

CMENTARZE PIERWSZYCH CHRZEŚCIJAN
żródło: Wikipedia, catacombe.roma.it, szkolnictwo.pl, historiasztuki.edu.pl

SYMBOLIKA wczesnochrześcijańska

Symbole

Pierwsi chrześcijanie byli prześladowani przez Nerona (64 r. po Chrystusie) a ich religię uważano za „zabobon". Była nielegalna. Poganie prześladowali chrześcijan. Nie mogąc wyznawać otwarcie swojej wiary, chrześcijanie posługiwali się symbolami, które malowali na ścianach katakumb, a częściej grawerowali na marmurowych płytach, które zamykały groby.

Symbole jako znaki przywoływały ich wiarę; termin „symbol” wskazuje na konkretny znak lub jakąś figurę, które w zamiarze autora odsyłają do jakiejś idei bądź rzeczywistości duchowej. Najważniejsze symbole to Dobry Pasterz, orant, monogram Chrystusa i ryba.

Dobry Pasterz z owieczką na ramionach symbolizuje Chrystusa Zbawiciela i duszę, którą On zbawił. Ten symbol często występuje na freskach, na reliefach sarkofagów, w rzeźbach, a także wygrawerowany na grobach.

Orant – postać przedstawiana z otwartymi ramionami – jest symbolem duszy, która już żyje w pokoju Bożym.

Monogram Chrystusa - Chi Rho – powstał z nałożenia na siebie pierwszych dwóch greckich liter Chi i Rho, greckiego słowa Chrystus ΧΡΙΣΤΟΣ, tworząc monogram ☧.

Ryba – w języku greckim IXTHYC (ichtùs). Ułożone pionowo, litery tego słowa tworzą akrostych: Iesùs Christòs Theòu Uiòs Sotèr = Jezus Chrystus Boży Syn Zbawiciel. Akrostych ten jest powszechnym symbolem Chrystusa, emblematem i kompendium wiary chrześcijańskiej.

Gołąb z gałązką oliwną w dziobie to symbol duszy będącej w pokoju Bożym.

Alfa i Omega to litery, pierwsza i ostatnia, alfabetu greckiego. Oznaczają, że Chrystus jest początkiem i końcem wszystkiego.

Kotwica jest symbolem zbawienia, symbolem duszy, która szczęśliwie dotarła do portu wieczności.

Feniks – mityczny ptak z Arabii, który, według wierzeń starożytnych, po określonej liczbie wieków odradza się ze swoich popiołów – jest symbolem zmartwychwstania.

źródło: catacombe.roma.it i Wikipedia

Drzewo genealogiczne wyznań chrześcijańskich

Drzewo genealogiczne wyznań chrześcijańskich. WIKIPEDIA

BIZANCJUM - Bazylika św. Witalisa, wł. Basilica di San Vitale

Budowę kościoła rozpoczęto w roku 527 i ukończono w roku 548. Architekt nie jest znany. Budowla jest znana, z najlepiej zachowanych poza Konstantynopolem, bizantyjskich mozaik. Prawdziwym fundatorem był prawdopodobnie cesarz bizantyjski Justynian Wielki, który poprzez budowę świątyni chciał podkreślić potęgę państwa.

Kościół, w przeciwieństwie do typowej bazyliki, został wzniesiony na planie ośmioboku z niszami, otaczanego przez również ośmioboczne obejście z emporami i wydzielonym prezbiterium, do którego przylegają dwie kaplice: prothesis i diaconicon, typowe dla świątyń bizantyjskich. Narteks dostawiony jest ukośnie do budowli, flankują go dwie wieżyczki ze schodami.

Wnętrze jest bogato dekorowane mozaikami. Nad kolumnadą w nawie głównej znajdują się freski ze scenami ze Starego Testamentu: historia Abrahama, Melchizedeka, scena ofiary z Izaaka, życie Mojżesza, Jeremiasza, Izajasza oraz historia Abla i Kaina. Ponadto wnętrze jest ozdobione 15 medalionami-mozaikami, przedstawiającymi Jezusa, apostołów oraz św. Gerwazego.

Obelisk Teodozjusza | 390 AD

Obelisk Egipski (tr Dikilitaş), zwany również Obeliskiem Teodozjusza. Przewieziony ze Świątyni Boga Amona w Karnaku w Egipcie i ustawiony na Hipodromie Konstantynopola przez cesarza Bizancjum- Teodozjusza I w 390.

Jest to najstarsze dzieło sztuki w Stambule. Datuje się je na XV w. p.n.e.

Faraon Totmes III kazał go wybudować na pamiątkę swojego zwycięstwa w Mezopotamii. Wykonany jest z różowego granitu asuańskiego i waży około 300 ton. Początkowo miał 32,5 m długości, lecz podczas transportu odpadło około 40% i obecnie ma on wysokość 20 m. Na bokach pismem hieroglificznym opisano bohaterskie czyny faraona Totmesa III. Na szczycie przedstawiono faraona wraz z bogiem Amonem. Ponieważ dolna część obelisku jest nierówna, ustawiono go na podstawach z brązu.

TERMINATOR

Pendentyw, żagielek – element narożny w postaci sklepienia o kształcie trójkąta sferycznego. Umożliwia przejście z planu kwadratu do koła, na którym opiera się kopuła. Pendentyw stosowany był w architekturze bizantyjskiej, rozpowszechnił się na Rusi. Był stosowany w renesansie, początkowo we Włoszech, później w całej Europie.

Katyzma - loża na Hipodromie

BIZANCJUM - architektura sakralna

Kościół chrześcijański w czasach Konstantyna był domem zebrań (ecclesia), nabożeństwa sprawowano wewnątrz budynku w obecności wiernych (w świątyniach pogańskich działalność kultowa odbywała się na zewnątrz).

Bizantyjska architektura sakralna początkowo nawiązywała do starochrześcijańskiej bazyliki (kościoły w Rawennie: S. Apollinare Nuovo 519 i S. Apollinare in Classe 549). Wzorowano się na rzymskich bazylikach foralnych, gdyż tylko one mogły pomieścić tłumy ludzi. Apsydę umieszczano na krótkim boku, naprzeciw znajdowało się wejście. Wejścia boczne, charakterystyczne dla bazylik świeckich zostały zlikwidowane. 

Pierwszą zachowaną do dziś chrześcijańską bazylikę rzymską wzniósł Maksencjusz (dzisiejszy kościół św. Sebastiana), miała kształt zgodny z planem rzymskiego cyrku. Apsyda był skierowana ku zachodowi. Ściany nawy głównej zawierały duże sklepione łukiem okna, zaś linia frontu z wejściami nad portykiem z filarów przebiegała skośnie do osi głównej budynku (próba dopasowania bazyliki do planu cyrku).

Bazylika cmentarna Konstantyna (320 r.) – przy via Labicana. Do fasady bazyliki dobudowano mauzoleum, znane pod nazwą Tor Pignattara. Wewnątrz mauzoleum, w niszach miały znajdować się groby rodziny cesarskiej. Znaleziono tu sarkofag z czerwonego porfiru ze scenami batalistycznymi, w którym pochowano matkę Konstantyna – Helenę.

Sant’ Agnese przy via Nomentana – wzniesiono przy kościele mauzoleum Santa Constanza, które zawiera dekorację mozaikową o ornamentach geometrycznych, roślinnych, ze scenami winobrania. W apsydalnych niszach znajdują się mozaiki przedstawiające Traditio Legis (przekazanie Prawa przez Chrystusa Piotrowi) i Traditio Clavis (Przekazanie Kluczy).
Drugim, równie powszechnym i stosowanym od początku typem były założenia centrum, oparte na rozmaitych planach (koła, kwadratu, krzyża greckiego, regularnego ośmioboku itp.) i kryte kopułami wspartymi na pendentywach lub trompach. Pełniły one funkcje baptysteriów (Ortodoksów z V w. i Ariańskie z ok. 500, oba w Rawennie), kościołów (S. Vitale w Rawennie, 532-547) i kaplic pałacowych. W wyniku syntezy obu tych typów powstała bazylika kopułowa, łącząca cechy rzutu budowli podłużnej z pionową organizacją przestrzenną centrum wnętrza przykrytego kopułą (kościół Św. Ireny w Konstantynopolu, 532).

Najdoskonalszym jej przykładem i zarazem najwybitniejszym osiągnięciem architektury bizantyjskiej jest kościół Hagia  Sophia (532-537) w Konstantynopolu, wybudowany przez Anthemiosa z Tralles i Izydora z Miletu.

Jednak częstszym typem w architekturze bizantyjskiej była budowla krzyżowo-kopułowa na planie krzyża greckiego wpisanego w czworobok, przykryta 5 kopułami, z których środkowa jest wyższa i wsparta na masywnych filarach (kościół ŚŚ. Apostołów 536-546 w Konstantynopolu). Sanktuarium od części przeznaczonej dla wiernych oddzielano początkowo przegrodą ołtarzową, przekształconą później w ikonostas, pośrodku którego zawsze zawieszano ikonę z przedstawieniem Deesis.

Po obu stronach apsydy mieszczącej ołtarz znajdowały się 2 małe pomieszczenia (zwane pastoforiami), pełniące funkcje liturgiczne. Materiałem budowlanym była cegła. Budowle sakralne pozbawione były dekoracji zewnętrznej, natomiast wnętrza bogato zdobiono rzeźbą architektoniczną i okładziną marmurową, a w części wyższej mozaikami i freskami. Bogata kolorystycznie dekoracja niweczyła materialność ściany, co w połączeniu z użyciem na szeroką skalę złota wywoływało w wiernych nastrój wzniosłej powagi.

Chrystus Pantokrator

Chrystus Pantokrator

Bizancjum - Chrystus Dobry Pasterz

Chrystus Dobry Pasterz – w ikonografii chrześcijańskiej jedno z najstarszych przedstawień Jezusa Chrystusa. Pierwotnie [...] zarzucono rzeźbę plastyczną, [..] popularne były natomiast rzeźby na sarkofagach. 

Początkowo Dobrego Pasterza ukazywano jako młodzieńca bez brody niosącego owcę na ramionach. Przedstawienie to nawiązuje do znanych ze sztuki klasycznej wyobrażeń Hermesa.

Z czasem postać Chrystusa otrzymała dzisiejszą twarz z brodą. Dodano również atrybuty: płaszcz, laskę, torbę, niekiedy również flet i naczynie z mlekiem. Z pierwotnego przedstawienia poza owcą lub owcami pozostała również tunika bez rękawów.

Bizancjum - malarstwo ikonowe

Malarstwo ikonowe rozwijało się w Bizancjum, aż do jego upadku w XV wieku oraz na terenach objętych wpływami kultury bizantyńskiej, czyli w Grecji, Serbii, na Bałkanach, w średniowiecznych Włoszech oraz na Rusi. Najstarsze zachowane do naszych czasów ikony pochodzą z VI wieku. Dokumenty Soboru Nicejskiego II z 787 roku wspominają, że tradycja wykonywania ikon istniała od czasów apostolskich, nie ma jednak na to żadnych dowodów historycznych. Według tradycji, autorem pierwszych ikon był Łukasz Ewangelista.

Tła i nimby malowano na złoto. Słowem "ikona" określano na chrześcijańskim Wschodzie i w krajach pozostających pod wpływami Bizancjum, wszystkie przedstawienia Chrystusa, Matki Bożej, aniołów, świętych i scen historycznych z Pisma Świętego niezależnie od tego, w jakiej technice były wykonane. Ikony były pisane techniką enkaustyczną (później temperami) na desce, przedstawiały osoby święte, sceny biblijne i liturgiczno-symboliczne. Początkowo zdobiono je szlachetnymi kamieniami, potem powierzchnię obrazu z wyjątkiem twarzy i dłoni postaci pokrywano złotymi lub srebrnymi blachami.  Tła i nimby malowano na złoto.
Ikony wywodzą się z hellenistycznego portretu grobowego i portretu cesarskiego. Pierwsze wzmianki o ikonach znajdujemy w w IV wieku w pismach Euzebiusza z Cezarei i Epifaniusza z Cypru. Już  w V w. (według pism św. Augustyna) ikony stały sięjuż przedmiotem kultu. Hypatiusz z Efezu wspomina po raz pierwszy o pokłonie przed ikoną w połowie VI w. Najbardziej reprezentatywne ikony to przedstawiające: świętego Piotra, Chrystusa Pantokratora oraz Marię z aniołami i ze świętymi Teodorem i Jerzym.

Pantokrator (Wszechwładca, Pan wszystkiego, gr. Παντοκρατωρ) – w ikonografii przedstawienie Jezusa Chrystusa jako władcy i sędziego Wszechświata. Jako Pantokrator Chrystus przedstawiony jest w pozycji stojącej lub siedzącej na tronie, z otwartym Pismem Świętym w lewej dłoni i uniesioną prawą dłonią w geście błogosławieństwa. Ułożenie palców nawiązuje do greckiego monogramu Chrystusa: IC XC. Połączone są dwa palce: kciuk z serdecznym. Dzięki temu palce wskazujący i zgięty środkowy przypominają litery IC. Skrzyżowane ukośnie kciuk i serdeczny w zestawie z małym palcem tworzą XC. Nie jest to jedyna interpretacja gestu, według niektórych teologów połączony kciuk z palcem serdecznym są symbolem dwoistości natury Chrystusa: boskiej i ludzkiej. Natomiast złączenie trzech palców: małego, serdecznego i kciuka symbolizuje Trójcę Świętą.
Księga, jaką Jezus trzyma w lewej dłoni, nawiązuje do jego misji nauczania. Zwykle zamieszczony jest na niej cytat z Ewangelii według św. Jana: "Nie sądźcie z zewnętrznych pozorów, lecz wydajcie wyrok sprawiedliwy" [J 7, 24].[Wikipedia]

Bizancjum. Relacja władzy i sztuki.

Łuk Triumfalny Konstantyna w Rzymie zbudowany w latach 312 – 315 dla uhonorowania dziesięciolecia sprawowania władzy przez cesarza Konstantyna oraz dla uczczenia jego zwycięstwa nad Maksencjuszem w bitwie na Moście Mulwijskim.

• Reliefy przeniesiono ze starych monumentów rzymskich: Trajana i Marka Aureliusza.
• Na łuku widnieją poza scenami batalistycznymi, postacie pór roku oraz Wiktorii.
• Głowy Marka Aureliusza i Hadriana zastąpiono głowami Konstantyna i Licyniusza.
• Historyczne reliefy nawiązują do reliefów Marka Aureliusza.
• Cechy charakterystyczne łuku: nieproporcjonalne postacie, frontalizm, linearyzm, zatłoczona kompozycja.
• Łuk jest przykładem oparcia się na dotychczasowej tradycji, a jednocześnie komplikacji wybranych form i treści; dziełom sztuki w okresie Konstantyna nadaje się nowy kierunek.

Konstantyn Wielki - najwyższy kapłan i Cesarz Rzymu. Był pierwszym cesarzem, który przeszedł na chrześcijaństwo. Zakończył politykę prześladowań chrześcijan swojego poprzednika Dioklecjana i w 313 wydał edykt mediolański, proklamując swobodę wyznawania tej religii.

BIZANCJUM - 313/330 - 1453

Wschodnia część Cesarstwa Rzymskiego, znana jako Cesarstwo Bizantyjskie [313/330 - 1453] kontynuowała tradycje cesarskiego Rzymu. Termin cesarstwo bizantyjskie, nawiązuje do pierwotnej nazwy stolicy cesarstwa - Byzantion, którą Konstantyn I Wielki przemianował na Konstantynopol. Cesarstwo obejmowało swoim wpływem Grecję i półwysep Bałkański, półwysep Apeniński, Sycylię i Ruś. Aż do swojego upadku podkreślało swoje rzymskie pochodzenie. W VII w. łacina została zastąpiona przez grekę, choć równocześnie w wieloetnicznym Cesarstwie, używano wielu innych języków, a niektóre z nich otrzymały ograniczony status oficjalny.

Podział imperium rzymskiego po śmierci Teodozjusza I w roku 395, w tle widoczne współczesne granice państw. Cesarstwo zachodniorzymskie; Cesarstwo Bizantyńskie

Historycy nie są zgodni co do dokładnej daty rozpoczęcia bizantyńskiego okresu historii Rzymu. Przemiany zachodziły stopniowo i w 330, gdy Konstantyn ustanawiał nową stolicę, procesy hellenizacji i postępującej chrystianizacji trwały już od dłuższego czasu.

Cesarstwo wschodniorzymskie, ok. 480





Koniec cesarstwa utożsamiany jest generalnie z upadkiem Konstantynopola i początkiem Imperium Osmańskiego w 1453, chociaż niektórzy uczeni uważają zań datę zdobycia Konstantynopola podczas IV krucjaty w 1204 lub moment upadku greckich królestw sukcesyjnych: Mistry w 1460, Trapezuntu w 1461 i Monemwasji w 1471.

 W XV wieku Bizancjum chyliło się ku upadkowi. Pozostawało niewielkim państewkiem ograniczonym do stolicy (miasta Konstantynopola) i jej przedmieść oraz części obszaru Grecji (Morei wraz z wyspami). Tylko częściowo mogło liczyć na dalsze prowincje, bowiem ich zarządcy faktycznie pozostawali niezależni od władzy centralnej.[3]

1204 - Konstantynopol zdobyty i złupiony przez krzyżowców (IV krucjata), którzy wywieźli z niego ogromną ilość relikwii i skarbów gromadzonych od niemal 900 lat. Na gruzach cesarstwa powstaje powstało Cesarstwo Łacińskie, a także kilka sukcesorów cesarstwa.

• Cesarstwo Łacińskie, właściwie Imperium Romaniae (w historiografii określane także jako Łacińskie Cesarstwo Konstantynopola) – państwo utworzone przez krzyżowców IV wyprawy krzyżowej, po zdobyciu Konstantynopola. Istniało w latach 1204–1261. Po upadku jego tereny wróciły do Cesarstwa Bizantyjskiego. 
• Cesarstwo Nicejskie – stosowana w historiografii nazwa państwa założonego w 1204 roku przez Teodora Laskarysa i jego popleczników na terenie Azji Mniejszej. Państwo to było jednym z państw spadkobierców cesarstwa bizantyjskiego, które upadło po zdobyciu przez siły IV krucjaty Konstantynopola i powstaniu tam łacińskiej monarchii. 

1453 - 29 maja wojska Imperium Osmańskiego zajęły Konstantynopol. Zdobycie miasta oraz śmierć ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna XI Dragazesa pociągnęły za sobą ostateczny upadek cesarstwa wschodniorzymskiego. Zwycięstwo to dało Turkom panowanie nad wschodnim basenem Morza Śródziemnego i otworzyło drogę do podboju Europy powstrzymanego dopiero przez Jana III Sobieskiego pod Wiedniem w roku 1683.

Cesarstwo w roku 1400 

Zdobyte miasto stało się stolicą Imperium Osmańskiego i pozostało nią do powstania republiki w 1923 roku. Turcy zaczęli też stosować w odniesieniu do miasta nazwę Stambuł, która od 18 marca 1930 roku stała się jedyną oficjalną jego nazwą[1].

Sztuka Bizancjum - wprowadzenie

Bizantyjska sztuka jest rozwinięciem sztuki starochrześcijańskiej:

sztuka starochrześcijańska II-III w. (wczesnochrześcijańska - na terenach Syrii i Palestyny) wchłonęła elementy sztuki hellenistycznego Wschodu, zwłaszcza Aleksandrii, Antiochii, Efezu, a także Persji okresu Sasanidów. Zasadniczym jej rysem jest skłonność do przepychu i bogactwa dekoracji łączona z chrześcijańskim spirytualizmem. W sztukach przedstawiających oscylowała między antycznym, zachodnim zbliżeniem do natury i jej idealizowaniem a wschodnią stylizacją i hieratyzmem. Została oficjalną sztuką kościoła prawosławnego, powstawała na terenie cesarstwa bizantyjskiego i w kręgu jego oddziaływania (wyrosła z tradycji sztuki greckiej i rzymskiej).

JUSTYNIAN I WIELKI (483-565) i TEODORA (~500-548)

Justynian I z patriarchą Maksymianem w otoczeniu dworu i duchownych (mozaika z kościoła San Vitale w Rawennie)

Teodora i jej dwór – mozaika z bazyliki San Vitale w Rawennie

Bizancjum 555 r.

Panowanie JUSTYNIANA I WIELKIEGO
527 – objęcie tronu wschodniorzymskiego przez Justyniana I po śmierci Justyna I; ustanowienie współregentką cesarzowej Teodory
528–534 - prace nad "Kodeksem Justyniana"
532 – powstanie Nika w Konstantynopolu
534 – pokonanie Wandalów i opanowanie Afryki północnej przez Belizariusza
536 – zdobycie Rzymu przez Belizariusza
540 – utworzenie egzarchatu raweńskiego
548 – śmierć cesarzowej Teodory
552 – ostateczne rozbicie królestwa Ostrogotów w Italii przez Narsesa; pokonanie Wizygotów w Hiszpanii, administracja rzymska w Betyce
565 – śmierć Justyniana I Wielkiego

Zródła:
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Theodora_mosaik_ravenna.jpg?uselang=pl#filelinks